59378 Obraz'6

śle systematyczny tok wywodu. Zgodnie więc ze zwyczajem przyjętym przez wykładowców wybrałem ze swych późniejszych publikacji oraz zestawiłem w postaci dodatku taki materiał, który wiąże się z głównymi zagadnieniami Nieuświadomionego Boga.

Ale aktualny stan osiągnięć logoterapii powinniśmy oceniać nie tylko z punktu widzenia niniejszej książki, lecz również z punktu widzenia szerokiego zakresu jej możliwości. Pod tym względem stosunkowo obfita bibliografia może wskazać czytelnikowi nie tylko literaturę dotyczącą zastosowania logoterapii w granicznym obszarze teologii i psychoterapii, lecz również piśmiennictwo, które zajmuje się praktyką kliniczną i podejmuje zagadnienia techniki terapeutycznej oraz rozważa ostatnio również empirycznie uzasadnioną logoterapeutyczną teorię motywacji, doktrynę „woli sensu”, i coraz aktualniejsze dziś poczucie bezsensu. Co się tyczy owej coraz bardziej szerzącej się masowej nerwicy, ani dziś, ani przedtem — ani dziś, ani przed dwudziestoma pięcioma laty — nikt rzetelny i poważnie traktujący psychoterapię nie może uniknąć jej konfrontacji z teologią.

Wiedeń—San Diego (Kalifornia) w styczniu 1974 r.

1. ISTOTA ANALIZY EGZYSTENCJALNEJ

Arturowi Schnitzlerowi zawdzięczamy powiedzenie, wedle którego istnieją właściwie tylko trzy cnoty — obiektywizm, odwaga, poczucie odpowiedzialności. Mogłoby się okazać interesujące przyporządkowanie każdej z tych cnót jakiegoś spośród zrodzonych na wiedeńskim gruncie kierunków psychoterapeutycznych.

Niewątpliwie cnocie odwagi można przyporządkować psychologię indywidualną Alfreda Adlera. Przecież całe swe postępowanie terapeutyczne traktuje ona ostatecznie jako próbę ośmielenia pacjenta, zaś celem tego ośmielenia jest przezwyciężenie poczucia niższości, które owa psychologia uznaje za decydujący, jeśli nie za jedyny czynnik chorobotwórczy.

Podobnie psychoanalizę można przyporządkować jednej z wymienionych cnót, mianowicie cnocie „obiektywizmu”. Czyż to nie ta cnota pozwoliła Zygmuntowi Freudowi, niczym Edypowi, spoglądać w oczy Sfinksa i wydzierać mu tajemnicę pod grozą wykrycia czegoś w najwyższym stopniu bolesnego i przykrego? W jego czasach była to rzecz niezwykła i takież było jego osiągnięcie. Do jego czasów' psychologia, w szczególności tzw. psychologia akademicka, unikała tego wszystkiego, co Freud uczynił ośrodkiem swej doktryny. Tak jak anatom Julius Tandler nazwał żartobliwie somatologię, jakiej nauczano w szkołach śred-

7