55094 P4160105

300 MARIAN KUTZNER

plastycznych o silnych wartościach haptycznych. Plastyka wyrazistych elementów architektonicznych zestawianych kontrastowo ze sobą sprawia, że ściany zamykające przestrzeń stają się ekspresyjne, a o ich dynamice stanowi silne rozczłonkowanie układów wertykalnych i horyzontalnych. Ponownie pojawia się baldachim sklepienia, który jednak nie opiera się na szkielecie drobnych, lancetowatych służek, lecz zdaje się wyrastać z ogólnej modulacji ścian ²². Skrócenie oraz obniżenie tych przestrzeni pozwoliło z kolei na optyczną koncentrację i scalenie całego wnętrza. Dzięki tym przemianom budowle owe zbliżyły sie w swych ogólnych cechach do ówczesnych założeń architektury pńźnogotyrkipj 23

Trż^ba^Tjświadomić"'śoHe7^e styl mistrzów czeskich pracujących ok. 1300 r. przy kościołach cysterskich (Zlatd Koruna, Sedlec, Zbraslav) i memdykanekich (Czeskie Budziejowice, Jindrichuv Hradec oraz kościół św. Jakuba w Pradze), który był dla śląskich budowniczych stylem wzorcowym, w samych Czechach po roku 1330 nie wywołał już właściwie oddźwięku. Te dawne wzory zostały wprawdzie częściowo wykorzystane po połowie wieku XIV przy realizacji kościołów bazylikowych: augustianów w Litomyślu i Brnie, kolegiackiego w Hradec Kralove, farnego NPMarii Przed Tynem i M. Boskiej Śnieżnej w Pradze oraz halowego kościoła benedyktynów rytuału słowiańskiego, Emmaus, w Pradze ²⁴. Ale i w nich stara koncepcja uległa modyfikacji pod naporem nowego widzenia artystycznego ^2S. To różni je w sposób zasadniczy od śląskich far miejskich, które jak podkreślaliśmy — są konsekwentną kontynuacją stylu mistrzów ze Zlatej Koruny i innych mistrzów czeskich wznoszących na przełomie wieków XIII i XIV budowle klasztorne.

Tak więc zajmujące nas tutaj zjawisko śląskich świątyń bazylikowych jawi się jako maniera artystyczna polegająca głównie na uporczywymi reprodukowaniu starego, już gdzie indziej przestarzałego wzoru. Przywiązanie budowniczych śląskich do tego modelu było tak silne, iż dokonana przez nich około połowy wieku XIV samodzielna modyfikacja pierwotnego wzorca nie przyniosła w gruncie rzeczy zmiany jego podstawowych założeń. Wręcz ^przeciwniepolegała ona na pogłębieniu jego podstawowych cech formalnych. Jeśli dalej uświadomimy sobie, iż budowniczowie na Śląsku nie potrafili odrzucić tego modelu nawet po roku 1400, kiedy to ponownie do tej dzielnicy zaczęły napływać nowatorskie rozwiązania czeskiej architektury: parlerowskiej ²⁶, wtedy pojmiemy w pełni, jak konsekwentnymi byli oni kontynuatorami dawnego stylu. Ocena ta zarysuje się jeszcze wyraziściej, kiedy przypomnimy, że ok. 1350 r. pojawiły się również na Śląsku liczne kościoły halowe, które reprezentowały podobnie archaiczny model architektoniczny, mający swe źródło w twórczości mistrzów czeskich pracujących na przełomie XIII i XIV w. **. W świetle, tych obserwacji „śląską szkołę architektoniczną XIV w.” trze-