55173 wstęp do teorii polityki img 74

80

np. w przypadku środków ekonomicznych, instrumentem może być embargo, eto, bojkot, udzielanie kredytów, inwestycje zagraniczne.

Wzajemny stosunek pojęć środka i instrumentu został także określony w innych naukach humanistycznych. Znany polski filozof i etyk Tadeusz Kotarbiński, w dziele zatytułowanym Traktat o dobrej robocie udowadnia, że wskazując środek zawsze czynimy to przez wymienienie nazwy narzędzia (instrumentu), używanego w celu osiągnięcia pożądanego stanu rzeczy⁶.

Same środki nie przesądzają tego, jak państwa będą się nimi posługiwać. Wybór instrumentu, jaki zostanie przez państwo zastosowany jest wynikiem wyboru metody postępowania. Przez metody polity ki zagranicznej państwa należy rozumieć sposoby posługiwania się przez państwa środkami. Metody te można podzielić na: pozytywne, czyli nakłanianie; negatywne, czyli przymus oraz neutralne¹.

Odpowiednie organy, instytucje bądź grupy w państwie wyznaczającele polityki zagranicznej i ustalają jakich środków użyć dla ich realizacji. Istotą środka jest posiadanie przezeń atrybutu przydatności w procesie realizacji celów, tzn. wybiera się taki środek, o którym sądzi się, że będzie najskuteczniejszy. Dobór i układ środków ma zapewnić osiągnięcie celowego stanu rzeczy w odpowiednim czasie. Następnie określa się sposób jego użycia, czyli metodę: pozytywną negatywną lub neutralną. Od wyboru zastosowanej metody będzie zależał rodzaj użytego instrumentu. Państwo może również podjąć decyzję o zastosowaniu bezpośrednio dowolnego instrumentu, przy czym zasadność jego wy boru jest analogiczna do sytuacji wyboru środka.

We współczesnych stosunkach międzynarodowych państwa i ugrupowania państw dysponująróżnymi środkami i niejednokrotnie trudno jest oddzielić jeden środek od innego, ponieważ, są one przemieszane, bądź za jednym środkiem kryje się inna możliwość działania. Dlatego też często mamy do czynienia z zastosowaniem wielu środków jednocześnie dla osiągnięcia tego samego celu*.

2. Typologie środków polityki zagranicznej

W nauce o stosunkach międzynarodowych mamy do czynienia z brakiem jednej typologii dotyczącej środków polityki zagranicznej państwa’.

W literaturze naukowej spotyka się różne podziały środków: w przypadku literatury zachodniej - instrumentów polityki zagranicznej. Wiciu teoretyków stosuje podobny schemat podziału, Joseph Frankcl, Kalevi J. Ilolsti oraz Radovan Vuka-

⁶ Tadeusz Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie. Wyd. IV, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo 1992, s. 52-61.

' Ziemowit Jacek Pietraś, Podstawy teorii stosunków międzynarodowych, Lublin: Międzyuczelniany Instytut Nauk Politycznych UMCS 1986, s. 86.

¹¹ Rudovan Vukadiilović. Międzynarodowe stosunki polityczne, Warszawa: PWN 1980, s. 297.

⁰ Zob. Teresa Łoś-Nowak, Stosunki międzynarodowe: teorie - systemy - uczestnicy, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2000. s. 200 207.