60507 skanowanie0096 (3)

24

a osiągnięcie szczęścia zależy od niego samego. To zaś otwiera zupełnie nową drogę myślenia w życiu w kategoriach wolności i odpowiedzialności.

Ataraksja jest spokojem duszy i ciała

A zatem, osiągane przez uwolnienie się od lęków przyjemności statyczne stanowią, w przeświadczeniu Epikura, trwałą podstawę, niestopniowalnego w istocie, szczęścia. Jest to związane z traktowaniem przez niego życia jako radości, gdzie wa-| runkiem wystarczającym jest brak cierpienia związanego z niezaspokojonymi po-' trzebami bądź iluzorycznymi, nie znajdującymi podstawy w rzeczywistości, lękami. W ten sposób ataraksja, czyli) spokój duszy i ciała, pewien rodzaj harmonijnej równo-] wagi organizmu, równoznaczny dla Epikura ze szczęściem, staje się najwyższą] wartością dostępną dla każdego człowieka, osiągalną w ostatniej instancji przez! reformę życia psychicznego jednostki, która dzięki rozumowi może być dokonana.] Znacznie później filozofia zyska świadomość ograniczoności rozumu w kwestiach] poznania, miną dwadzieścia dwa wieki, zanim psychoanaliza dojdzie do wniosku, iż] rozum w pewnych kwestiach jest zupełnie niekompetentny. Indywidualistyczna etyka] Epikura tymczasem sformułuje wzorzec osobowy mędrca, który postępuje rozumnie! i uczciwie, gdyż wie, iż rozum i cnota są środkami prowadzącymi do szczęścia.! Mędrzec ten, odporny na lęki wynikające z niewiedzy, będzie dążył do zaspokajania! minimum niezbędnych potrzeb fizycznych i duchowych, nie dbając o bogactwo,! zaszczyty, dystansując się od polityki, państwa i społeczeństwa, a ceniąc nade wszys-1 tko przyjaźń; zajmując — wobec świata — postawę rozumnego egoisty.

Etyka Epikura nie zapyta też o to, dlaczego ludzie powinni do szczęścia, czylil przyjemności, dążyć. Nieświadoma zagrożeń i trudności, związanych z przechodze-J niem od sądów o faktach do sądów o wartościach, znajdzie swe oparcie w hedo-j nizmie psychologicznym. Założy ona, iż cechą ludzkiej natury jest dążenie doi przyjemności i unikanie cierpienia, nie podejmując kwestii czy owo dążenie dql przyjemności jest godne moralnej aprobaty. Najwyższe dobro jest bowiem, zdaniem! Epikura, czymś danym człowiekowi, a filozofia ma jedynie wskazać drogę jego! urzeczywistnienia.

Problemy do dyskusji: 1. Czy psychologiczny hedonizm jest prawdziwą kon- j cepcją motywacji ludzkich działań? 2. Na ile wiedza o rzeczywistości może być i pomocna przy rozwiązywaniu podstawowych problemów ludzkiej egzystencji? 3. Czym epikureizm może być receptą na życie dla człowieka XX wieku?

■

5. Chrześcijańska koncepcja szczęścia    1

A. Poglądy etyczne św. Augustyna

Filozofia chrześcijańska wyrosła z całkowicie innych podstaw niż dotychczasowe® systemy. Źródłem jej była wiara chrześcijańska, opierająca się na Piśmie Świętym® Starego i Nowego Testamentu'.

Pierwotna nauka chrześcijan nie była systemem filozoficznym, jakkolwiek Biblia zawiera zasadniczą dla filozoficzno-etycznych rozstrzygnięć wizję Boga-Stwórcy, Jedynego, wiecznego bytu, wszechmocnego, doskonałego, który zarazem jest prawodawcą i sędzią; w Piśmie Świętym zawarte są reguły wiary i normy moralne: naka-ry I zakazy objawiające wolę Bożą w odniesieniu do postępowania człowieka. Swoistym kodeksem prawa Bożego jest Dekalog, który stoi na straży najbardziej podstawowych wartości moralnych. W Piśmie Świętym odnajdujemy oprócz tego niezliczone wskazówki na temat dobra i zła moralnego, ilustrowane przypowieściami; szczególnym zaś moralnym wzorem do naśladowania jest życie Chrystusa.

Pierwszy chrześcijański system filozoficzny uznany przez Kościół sformułował Aureliusz Augustyn (354-430) autor wielu pism, z których dla rozstrzygnięć etycznych szczególnie ważne są: „De vita beata” i „Soliloąuia”. Tkwiąc mocno w pod-Nluwach danych w Piśmie Świętym, filozofia ta wchłonęła wiele obcych idei -| uwłaszcza liczne wątki myśli Platońskiej a także stoicyzmu.

Charakterystyczną cechą augustynizmu jest znaczna rezygnacja z wiedzy naturalnej i dociekań rozumu na rzecz wiary i prawd objawionych; w konsekwencji — filozofia przestaje być narzędziem poznania świata, a staje się narzędziem połączenia z Bogiem. Działy filozofii nabierają charakteru dociekań eschatologicznych. Augustyn rozstrzyga podstawowe dla filozofii chrześcijańskiej problemy, tworząc teorię Boga, świata, człowieka i zbawienia. Wobec szerzenia się w owym czasie rozmaitych poglądów filozoficznych i religijnych z wiarą chrześcijańską sprzecznych, rozstrzygnięcia Augustyna miały bardzo istotne znaczenie. Jego też filozofia określiła na wiele wieków średniowieczną postać chrześcijaństwa.

W centrum rozważań Augustyna — zarówno ontologicznych, epistemologicznych, Jak i etycznych —'znajduje się Bóg, jako najwyższy byt, przyczyna wszystkiego, cel poznania i najwyższe dobro — cel życia. Rozwiązania etyczne są ściśle powiązane Z ustaleniami w innych działach, a cała filozofia Augustyna jest wyraźnie zorientowana na działanie — jej cel jest etyczny; ma ona dopomóc człowiekowi w osiągnięciu szczęścia.

Najwyższym celem jest szczęście wieczne ^:.

Uznając szczęście za najwyższy cel życia, nawiązuje Augustyn do tradycji greckiej. Inaczej jednak owo szczęście rozumie, zarzucając swoim poprzednikom, że proponują szczęście cząstkowe, nietrwałe i niepełne. Takie jest w jego przekonaniu szczęście bez Boga. Podczas gdy większość myślicieli greckich poszukuje odpowiedzi na pytanie: jak żyć, by żyć szczęśliwie na ziemi, Augustyn pyta: jak wyzwolić się z doczesności i połączyć z Bogiem, osiągając szczęście wieczne. Bóg bowiem Jest jedynym dobrem uszczęśliwiającym, toteż osiągnięcie szczęścia bez niego jest niemożliwe.

Przedmiotem poznania jest Bóg i dusza /

Najwyższy cel etyczny jest nierozdzielny z celem poznania: Bóg jest jedynym dobrem i prawdą — godną poznania. „Chcę poznać Boga i duszę (...) nic więcej” [7, s.13], wyznaje Augustyn w przekonaniu, że dająca szczęście prawda jest wrodzona, mieszka we wnętrzu człowieka, w duszy; „nie wychodź na świat — dodaje —