60912 skanuj0014 (113)

f

0    trzech stylach wymowy⁺

Pojęcie stylu wymowy wprowadził do językoznawstwa znany fonetyk lVart_Cll_ ski P. Passy w końcu XIX wieku. W książce Lcs sous tlu franęais (1. Wy₍|

/ ISS7 r.) Passy wyodrębnia 4 style: prononciaiion familiere ralentie (wy^_l0 w a potoczna wolna), prononciaiion familiere rttpidc (wymowa potoczna ka), prononciaiion soignee (wymowa staranna) i prononciaiion tres soig,^ (wymowa bardzo staranna). W fonetyce rosyjskiej problem ten został za_Sv.._ nnlizowany w 1915 roku przez L. W. Szczerbę w artykule O raźnych siii^ nrolznoszenija i oh idicalnom fonieticzeskom sostawie slow [177]. Szczery wydzielał dwa style, pełny i potoczny. wskazując równocześnie, że iiość \_V;.

1    iuntów fonetycznych niektórych wyrazów wymawianych w różnych wat-_Un knch jest daleko większa, np.: wyraz goworil może mieć następujące odny_la ny: g\v\rit,gzv\'rit, go\'rut, gorit grit. grii. Zdaniem Szczerby wymieni_0lle warianty nie wyczerpują jeszcze całej różnorodności form, por. [177, ;>] j ()bccnic w językoznawstwie radzieckim mówi się o konieczności wydzielaj przynajmniej 3 stylów wymowy: pełnego (wysokiego), neutralnego i pot₀, c/nego [154,5—38; 154 a, 263—275; 21,98—102). Pojęcie stylu wymowy _tlj,. jest też obce lingwistyce czeskiej. B. Hala pisze o trzech stylach, nazywają^ j_e odpowiednimi terminami: mluvapećlmi, mhtvapohodlnd, mima nedbala [$g 14 17 J. W książce Uvedem do fonetiky CeStiny na obecni! fonetickem zaklnę dla ostatniego typu wymowy rezerwuje Hala termin mima nepcfUvd pre^y. żując ją bliżej jako: „... nedbala anebo vedome, umyślne deformova_n£ ..." [59,377—382J¹. D. .Tones wspomina w swoich pracach o różnych stylach

Tyti:l rozdziału pochodzi od Redakcji. Zestawiono (u fragmenty dwu szkiców: 7. cvń fordyki współczesnej polszczyzny potocznej [9R)i Redukcja samogłosek w pozycji inierwolę_tlm /•cznej •t e iv*póie:esnym języku polskim [95a]. — Red.

wymowy, uzależniając jc bądź od Czynników temporalnych (różnica tempa mówienia), np. rap idfamiliar style, slower colloquial style, slow comersatUmil style, bądź też na podstawie właściwości funkcjonalnych, np. natural style, acąuired style i formuł style. Z. Klemensiewicz we wstępie do spełniających tak ważną rolę Prawideł poprawnej wymowy polskiej [102] stwierdza, żc wystarczy zwrócić uwagę na dwa stopnie poprawności wymawianiowej. „Poprawność wymowy pierwszego typu można nazwać mimowolną i potoczną, drugiego zaś umyślną i podniosłą (podkreślenie moje, J. K.).

IW Prawidłach nazwano je terminami „wymowa szkolna” i „wymowa sceniczna”, mimo iż zakres ich stosowania me ogranicza się tylko do tych dwu instytucji.

Nic wydaje się uzasadnione utożsamianie wymowy umyślnej i podniosłej ze sceniczną, gdyż na scenie obowiązuje szereg osobliwości, których nikt nie wymaga poza sceną nawet w najbardziej starannej wymowie. Tak np. osob-, nik wymawiający wargowe nic zastępuje tego dźwięku /zębowym w wymowie starannej, podobnie też osobnik, posiadający w swoim systemie / prze-dniojęzykowo-zębowe (co notabene zdarza się obecnie stosunkowo rzadko), stosuje ten dźwięk niezależnie od sytuacji. Warianty / to kwestia geograficznego zróżnicowania wymowy oraz wymóg stawiany aktorom, nic ma jednak nic wspólnego z problemem staranności wymowy. Wymowa sceniczna może mieć szereg tego typu osobliwości, które są przyswajane w drodze specjalnego treningu. Termin J onesa acąuired style oznacza właśnie tc nabyte cechy, uwarunkowane sztuką sceniczną i wokalną. Cechy tc mają swoją motywację w specyficznych warunkach porozumiewania się, w jakich jest realizowana wymowa sceniczna, odpowiadają określonym wymaganiom estetycznym, względnie utrzymują się silą tradycji. Aktorzy, teoretycy kultury żywego słowa, szukają dróg uscenicznienia wymowy osobliwości tych i nie należy jednak odnosić do wymowy starannej w ogóle'.

Wymowę umyślną i podniosłą można nazwać wymową staranną. W jej obrębie istnieją podstawy do wydzielenia dwu typów: scenicznego i niesceni-cznego. Wewnętrzne zróżnicowanie wymowy scenicznej jest kwestią otwartą. Zakres stosowania wymowy starannej niescenicznej jest wcale szeroki. Należą tu wszelkiego rodzaju oficjalne wystąpienia przed dużym i stawiającym pewne wymogi audytorium, ponadto ten styl jest stosowany w procesie porozumiewania się z osobami mającymi utrudniony kontakt językowy (obcokrajowcy, którzy nie opanowali w pełni języka polskiego, ludzie /. niedoslu-ehem). słowem w tych wszystkich sytuacjach, gdy istnieje potrzeba starannej wymowy, a zarazem cechy specyficznie sceniczne nic są realizowane.

■lllfIIIIIIIIS