skanuj0015 5

O trzech stylach wymowy

Pojęcie stylu wymowy wprowadził do językoznawstwa znany fonetyk francuski P. Passy w końcu XIX wieku. W książce Les sons dufranęais (1. wyd. z 1S87 i\) Passy wyodrębnia 4 style: prononciation familiere nilemie (wymowa potoczna wolna), prononciation familiere rapide (wymowa potoczna szybka). prononciation soignee (wymowa staranna), i prononciation trćs soignee (wymowa bardzo staranna). W fonetyce rosyjskiej problem ten został zasygnalizowany w 1915 roku przez L. W. Szczerbę w artykule O raźnych st ilacli proiznossenija i oh idiealnom fonieticzeskom sosławię slow [177]. Szczerba wydziela! dwa style, pełny i potoczny, wskazując równocześnie, że ilość wariantów fonetycznych niektórych wyrazów wymawianych w różnych warunkach jest daleko większa, np.: wyraz goworit może mieć następujące odmiany: g\v\'rit, gov\rit, gdArui,g:’riig/it.grit. Zdaniem Szczerby wymienione warianty nie wyczerpują jeszcze całej różnorodności form, por. [177, 21]. Obecnie w językoznawstwie radzieckim mówi się o konieczności wydzielania przynajmniej 3 stylów wymowy: pełnego (wysokiego), neutralnego i potocznego [154,5—3S; 154 a, 263—275; 21,98—102]. Pojęcie stylu wymowy nie jest też obce lingwistyce czeskiej. B. H ala pisze o trzech stylach, nazywając je odpowiednimi terminami: mhivapeflini, tnluvapohodlnd, mluva nedbahi [58, 14—17). W książce Uredenido fonetiky ćeśliny na obecnifonetickem zdkłade dla ostatniego typu wymowy rezerwuje Hala termin mluva nepetlwa precyzując ją bliżej jako:    nedbala anebo vedome, umyślne deformowana

[59,377—382]¹. D. Jones wspomina w swoich pracach o różnych stylach

*r Ty U:1 rozdziału pochodzi od Redakcji. Zeslawiono tli fragmenty dwu szkiców: Z zagadnień fonetyki współczesnej polszczyzny potocznej    i Redakcja samogłosek w pozycji interwoka-

lu źnej ire współczesnym języka polskim (9Sa). — Rej.

wymowy, uzależniając jc bądź od Czynników temporalnych (różnica tempa mówienia), np. rapidfarniliarstyle, slowercolloqnialstyle, slow conversationaI style, bądź leż na podstawie właściwości funkcjonalnych, np. natural style, actptired style [ formatstyle. Z. K lcmcnsiewicz wc wstępie do spełniających tak ważną rolę Prawideł poprawnej wymowy polskiej [102] stwierdza, że wystarczy zwrócić uwagę na dwa stopnie poprawności wymawianiowej. „Poprawność wymowy pierwszego typu można nazwać mimowolną i potoczną, drugiego zaś umyślną i podniosłą (podkreślenie moje, J. K.). W Prawidłach nazwano je terminami „wymowa szkolna” i „wymowa sceniczna”, mimo iż zakres ich stosowania me ogranicza się tylko do tych dwu instytucji.

Nie wydaje się uzasadnione utożsamianie wymowy umyślnej i podniosłej ze sceniczną, gdyż na scenie obowiązuje szereg osobliwości, których nikt nie wymaga poza sceną nawet w najbardziej starannej wymowie. Tak np. osobnik wymawiający ty wargowe nie zastępuje tego dźwięku /zębowym w wymowie starannej, podobnie też osobnik, posiadający w swoim systemie / prze-dniojęzykowo-zębowe (co notabene zdarza się obecnie stosunkowo rzadko), stosuje ten dźwięk niezależnie od sytuacji. Warianty / to kwestia geograficznego zróżnicowania wymowy oraz wymóg stawiany aktorom, nie ma jednak nic wspólnego z problemem staranności wymowy. Wymowa sceniczna może mieć szereg tego typu osobliwości, które są przyswajane w drodze specjalnego treningu. Termin Jonesa acąuiredstyle oznacza właśnie te nabyte cechy, uwarunkowane sztuką sceniczną i wokalną. Cechy te mają swoją motywację w specyficznych warunkach porozumiewania się, w jakich jest realizowana wymowa sceniczna, odpowiadają określonym wymaganiom estetycznym, względnie utrzymują się silą tradycji. Aktorzy, teoretycy kultury żywego słowa, szukają dróg uscenicznienia wymowy osobliwości tyci) nie należy jednak odnosić do wymowy starannej w ogóle'.

Wymowę umyślną i podniosłą można nazwać wymową staranną. W jej obrębie istnieją podstawy do wydzielenia dwu typów: scenicznego i niesccni-eznego. Wewnętrzne zróżnicowanie wymowy scenicznej jest kwestią otwartą. Zakres stosowania wymowy starannej niesceniczncj jest wcale szeroki. Należą tu wszelkiego rodzaju oficjalne wystąpienia przed dużym i stawiającym pewne wymogi audytorium, ponadto ten styl jest stosowany w procesie porozumiewania się z. osobami mającymi utrudniony kontakt językowy (obcokrajowcy, którzy nie opanowali w pełni języka polskiego, ludzie / niedoslu-chem), słowem w tych wszystkich sytuacjach, gdy istnieje potrzeba starannej wymowy, a zarazem cechy specyficznie sceniczne nic są realizowane.

27