61046 Obraz8 (25)

lega na stopniowym odchodzeniu od traktowania jej jako zjawiska ściśle intrapsychicznego. Spostrzeżono, że jej przebieg uwarunkowany jest aktywnością dwu osób: empatyzującego podmiotu i jego partnera. Tak więc nastąpiło odkrycie interpersonalnego charakteru empatii.

Dla większości autorów empatia to specyficzna forma spostrze^ gania interpersonalnego. Niektórzy natomiast uważają, że poznanie drugiej osoby drogą empatii zachodzi w czasie interakcji pomiędzy obydwiema osobami. W tym ujęciu empatia to forma komunikacji interpersonalnej. W psychologii klinicznej powszechnie przyjmowana jest definicja empatii wprowadzona przez Jim. jgersa (1957, 1975). Rozumie on empatię jako spostrzeganie wewnętrznego .układu^dmesienia drugiej osoby: emocji, ich znaczenia i przyczyn, tak jak ta osoba je przeżywa. Ponadto Rogers zwraca uwagę na zjawisko i związek procesu empatii z komunikacją interpersonalną, gdyż za jej konieczny aspekt uznaje werbalne przekazywanie partnerowi treści rozumienia jego przeżyć.

Komunikacyjne ujęcie empatii jest kontynuowane przez Kat-za. którego zdaniem empatia to proces porozumiewania się ludzi na temat ich aktualnych przeżyć. Treścią tej komunikacji jest całość aktualnego doświadczenia: zarówno jego elementy emocjonalne, jak i poznawcze.

Obydwaj partnerzy angażują w toku empatii swój aparat emo-cjonalno-poznawczy. Jakkolwiek Katz często przeciwstawia komunikację empatyczną werbalnej, nie wydaje się jednak, aby utożsamiał empatię z porozumiewaniem się niewerbalnym. Raczej rozróżnia dwa oddzielne mechanizmy psychologiczne umożliwiające ludziom wymienianie wiadomości i odpowiadające im dwie formy komunikacji interpersonalnej. Po pierwsze, organizm ludzki zdolny jest podzielać i bezpośrednio doświadczać stanu innego organizmu ludzkiego i jest to podstawą komunikacji em-patycznej. Po drugie, umysł ludzki zdolny jest symbolizować zdarzenia (w tym stany wewnętrzne), co umożliwia ludziom wymianę wiadomości za pośrednictwem symboli.

1 74

Komunikacja empatyczna

Wielu badaczy, analizując empatyczne porozumiewanie się lu-ilzi, pokazuje, że jest to proces wielofazowy, opierający się na licznych i różnorodnych zdolnościach organizmu ludzkiego. Wstępna faza procesu empatii zorganizowana jest wokół imitacji, czyli - według terminologii Freuda - komunikacji afektywno j. W tej fazie, pod wpływem percepcji ekspresywnej stanu wewnętrznego partnera, w organizmie podmiotu zachodzić zaczynają zjawiska podobne. Imitacja dotyczy przede wszystkim reakcji mięśniowych. Zmiany mięśniowe wywołują z kolei charakterystyczne zjawiska i procesy fizjologiczne, dając początek formowaniu określonego stanu psychicznego. Proces imitacji ma charakter globalny: podmiot automatycznie naśladuje wszystkie spostrzegane przejawy ekspresji partnera.

Druga faza empatii to - wg KLatza - doświadczenie przez podmiot procesów zachodzących w jego organizmie, zainicjowanych przez naśladowanie ekspresji partnera. Jej istotąjest przeżywanie stanu psychicznego innej osoby. Istnieje ścisła odpowie-dniość pomiędzy doświadczeniem obydwu osób, jednakże w tej fazie podmiot dzieli z partnerem jedynie najbardziej wyraziste i globalne aspekty jego przeżycia. Empatia zakończona w tym momencie daje zaledwie przybliżony wgląd w stan psychiczny drugiej osoby.

Dla zachodzenia dwu pierwszych faz procesu empatii ważna jest sprawność funkcji organizmu odpowiedzialnych za możliwość koncentracji uwagi na ekspresji partnera, spostrzegania emitowanych przez niego sygnałów, reagowania odpowiednimi zmianami biologicznymi i wreszcie - odbierania sygnałów płynących z wnętrza własnego organizmu. Globalne, mało specyficzne wrażenie dotyczące przeżyć partnera zostaje „przepracowane” w trzeciej fazie procesu empatii.

W tej fazie ważną rolę odgrywać może komunikacja werbalna. Język jednakże występuje tu w swej niesymbolicznej formie, gdzie słowa to sygnały wywołujące określone reakcje pamięcio-