62452 Untitled 9

IGO WIELOGŁOWY ŁEWIATAN I GTIUPA SPOŁECZNA

jak.wynikałoby z ankiet, przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych, około 80Vo białej ludności uważało się tam jeszcze w r. 1940 za członków klasy średniej. W podobnie niesymetryczny sposób przedstawia się solidarność proletariacka w Polsce w początku XX wieku, gdy bierzemy pod uwagę proletariat wiejski.

Taka i rozbieżność kryteriów występuje szczególnie ostro, gdy idzie

0    wyznaczenie zasięgu zbiorowości narodowej, co miewa poważne konsekwencji polityczne. Renan we wspomnianym wyżej szkicu Qu^,e.st-ce qu’une nhtion?, który zdobył w swoim czasie szeroką popularność, cha-rakteryzdwał naród jako unię duchową, której trwanie stanowi swego rodzaju codzienny plebiscyt. Tę koncepcję narodu jako zbiorowości, w której; uczestnictwo opiera się tylko na wewnętrznym przekonaniu

1    więzi emocjonalnej, spotykamy już w wypowiedziach romantyków („Ojczyzna — jest to wiara w ojczyznę” — mówił Mazzini). Znalazła ona wyraz w¹ plebiscytach narodowych drugiej połowy XIX i pierwszej ćwierci XX wieku. Ale gdy ktokolwiek z patriotów uznających taką właśnie koncepcję narodu podawał liczbę członków swego narodu, nigdy nie ograniczał się do wyznawców narodowej ideologii: zamiast dziesiątków czy setek tysięcy podawał miliony, obejmując nimi i tych, którzy nie posiadali żadnej ideologii narodowej i nie poczuwali się do szerszej więzi niż więź regionalna („ludzie tutejsi”, których tak chętnie uwzględniała na Polesiu statystyka sanacyjna, aby zmniejszyć odsetek ludności ukraińskiej i białoruskiej), i tych, którzy odrzucali ideologię narodową przez opoijtunistyczną lojalność względem zaborczego państwa, i tych, którzy z punktu widzenia owego 'patrioty posiadali „błędną świadomość narodową”! tzn. zaliczali się do innych grup narodowych, wbrew swemu pochodzeniu, językowi czy miejscu urodzenia.

•Ze. względu na tę interferencję kryteriów w ideologii grupy, strukturę narodu i innych grup ideologicznych niezinstytucjonalizowanych możemy przedstawić symbolicznie w postaci dwóch koncentrycznych kręgów:

Fig. 1

Mniejszy krąg a obejmuje ludzi połączonych ideologią grupy, chociażby się różnili w poszczególnych punktach tej ideologii: ludzi poczuwających się do łączności z grupą, która w ich przekonaniu obejmuje nie tylko krąg a. Krąg (1 — to właśnie ogół jednostek, z którymi ludzie wyznający ideologię kręgu a pragną się solidaryzować. Ten szerszy krąg wyznaczony jest przez kryteria obiektywne, co do których zresztą wśród osobników kręgu a mogą panować różnice zdań: wtedy granice kręgu (3 nie są identyczne dla różnych odłamów zespołu a. Ta część kręgu (3, która znajduje się poza granicami a, reprezentuje ludzi, którzy nic poczuwają się do uczestnictwa w grupie wyznaczonej przez ideologię a i którzy są przedmiotem zabiegów prozelitycznych zespołu u.

Taką strukturę ma zarówno naród, zwłaszcza naród w koncepcjach XIX wieku, jak proletariat w ideologiach socjalistycznych i komunistycznych. W pierwszym wypadku krąg a reprezentuje uświadomionych patriotów, w drugim — uświadomionych proletariuszy. Do kręgu «, zwłaszcza do jego aktywnych ośrodków, dopuszcza się także ludzi, którzy wykazując silną więź ideologiczną z tym kręgiem nie posiadają pewnych warunków obiektywnych determinujących w zasadzie przynależność do kręgu (3. Niektórzy patrioci litewscy, bojownicy o sprawę litewskiego narodu, byli ludźmi polskiego pochodzenia i nie znali litewskiego języka; do polskich nazwisk dodawali końcówkę s. Większość przywódców proletariatu rekrutowała się spośród inteligentów, a niekiedy nawet — jak Owen lub Engels — spośród kapitalistów.

Jeżeli idzie o ideologiczną strukturę narodu, to ponieważ ideologie różnych narodów nie są zgodne co do obiektywnych kryteriów wyznaczających narodową zbiorowość, przynależność pewnych grup terytorialnych do poszczególnych narodów bywa przedmiotem zaciętych sporów, tym bardziej zaciętych, że w epoce, kiedy wyznaje się zasadę państw narodowych, wynik sporu może mieć poważne konsekwencje polityczne. Przykładów dostarczają nam dawne spory o dusze mieszkańców północnego Spiszą, północnej Orawy i mieszkańców Śląska Cieszyńskiego, spory o narodowość Mazurów pruskich, Alzatczyków czy Macedończyków, do których mieli pretensje Bułgarzy, Serbowie i Grecy. Nacjonaliści litewscy widzieli w mieszkańcach Grodzieńszczyzny, Nowogródczyzny, Białostocczyzny spolonizowanych lub zrutenizowanych Litwinów, którzy powinni ulec relituanizacji. W tych samych Białorusinach katolikach na terenie Grodzieńszczyzny nacjonaliści polscy widzieli nieuświadomionych Polaków.

11 -- O muiec