62883 S5001247

132

EPOKA ŻELAZA

.    ° .^w o owicach ma brzeg zagięty do wnętrza, zatem formę łu-

j .    /. .    ^ć kloszów jest jajowata, czasem obmazywana na sposób

, ^C, .. ^^e^*^{az ma} brzeg karbowany (Dobra i Szczepankowice, pow. wro-^w )• Ty ko jeden klosz z Rajczyna w pow. wołowskim podobny jest o opisanych wyżej popielnic kloszowych i zaopatrzony również w wałek karbowany u nasady szyjki.

Ryc. 90. Żelazne klamry do pasa kultury wschodniopomorskiej:

® — Wądroże, pow. wołowski, trójkątna klamra z poprzeczką (a) i klamra taimowata (b); e, d — Notodce, pow. głogowski, dwie klamry, ® — Pierzwln, pow. koSucbowski, klamra ażurowa; i — Bobrowice, pow. szprotawski, klamra z jednym końcem kolistym; p —- Wroclaw-Pracze Odrzańskie, klamra trójkątna

.Próba Lubora Niederlego, poparta początkowo przeze mnie i podtrzymywana do dziś przez część archeologów niemieckich, łączenia kultury wschodniopomorskiej z rzekomo germańskimi Bastamami nie wytrzymała krytyki. Pomijając to, że Bastamowie byli raczej Celtami niż Germanami, nie znamy wbrew twierdzeniu Tacken berga i Petersena żadnych znalezisk tej kultury na obszarze Związku Radzieckiego poza najdalej na wschód wysuniętymi punktami na Wołyniu (Lepiesówka i Kryłoś), a wymienione przez nich rzekome znaleziska kultury wschodniopomorskiej z Ukrainy (nawet prawobrzeżnej) okazały się częściowo wykopaliskami średniowiecznymi, częściowo zaś nie pochodzącymi z tego terytorium, tak że absolutnie nie można ich łączyć z daleko na wschód sięgającą ekspansją ludności kultury wschodniopomorskiej i na tej podstawie traktować jako argument przemawiający za Bastamami jako twórcami tej kultury. Ponieważ ta kultura rozwinęła się najoczywiściej z miejscowej wschodniopomorskiej grupy kultury łużyckiej i nie ma nic wspólnego ze Skandynawią, musimy uznać jej przedstawicieli za północny odłam ludności prasłowiańskiej.

Schyłek kultury łużyckiej. Zabytki kultury łużyckiej z wczesnego okresu lateńskiego są dotąd bardzo rzadkie. Częściowo tłumaczy się to być może zbyt wczesnym datowaniem zabytków z tego okresu. Główną

przyczyną jest jednak, jak się zdaje, stopniowy zanik kultury łużyckiej. Co prawda cała południowo-zachodnia część Śląska pozostała do końca wolna od najazdu kultury wschodniopomorskiej. Jednakże na przełomie IV i III stulecia część Dolnego Śląska między Wrocławiem a Ślężą zostaje opanowana przez Celtów przybywających z południa z obszaru Czechosłowacji. Że jednak jeszcze w III stuleciu żyła w południowej części Górnego śląska ludność kultury łużyckiej, dowodzi odkrycie w Mai er zowicach Małych w pow. grodkowskim szczątków prostokątnego domu stupo* wego tej kultury, w którym poza siedmiu naczyniami glinianymi, osełką, paciorkiem i ułamkami kilku dalszych znaleziono brązową zapinkę z nóżką zakończoną główką zwierzęcą z końca IV w. przed n.e. (ryc. 92m). Ponieważ w domu tym znalazł się też ułamek ceramiki grafitowej celtyckiej, która na Morawach występuje najwcześniej około 300 r., zatem dom pochodzić musi dopiero z tego czasu lub z początku III w. przed n.e. Dalszym dowodem przetrwania ludności kultury łużyckiej do III wieku jest obecność typowych naszyjników brązowych z haczykowatymi końcami w grobach celtyckich na Śląsku (ryc. 88a). Po r. 300 ślady kultury łużyckiej na Śląsku giną. Mimo zaniku tej kultury nie mamy powodów do przyjmowania asymilacji, emigracji czy wymarcia jej przedstawicieli, jak to czynią archeologowie niemieccy. Emigracja już z tego względu me wchodzi w rachubę, że nie znajdujemy nigdzie młodszych form kultury łużyckiej poza obszarem dotychczasowego zasięgu, które stanowiłyby dalsze jej stadium rozwojowe. Wymarcie tak ogromnego ludu wskutek epidemii również jest wyłączone, a asymilacja może dotyczyć raczej ludności kultury wschodniopomorskiej, która zatraca na Śląsku charakterystyczne cechy swej kultury materialnej, a nawet obrządku pogrzebowego, co było ułatwione wspólnym pochodzeniem, a zatem najprawdopodobniej pokrewieństwem językowym obu ludów. Oczywiście ludność od dawna zasiedziała osłabiona skutkami najazdu scytyjskiego i zubożała z powodu podboju przez ludność kultury wschodniopomorskiej nie mogła nadal rozwijać swej wspaniałej kultury i nie miała dla kogo produkować swej ozdobnej ceramiki i swych urozmaiconych ozdób, ponieważ rolę jej warstw przodujących objęli najeźdźcy, mający inne upodobania i potrzeby. Dokonało się więc wyrównanie obu kultur, przy czym, jak widzieliśmy, stroną dającą była głównie ludność kultury łużyckiej. Najazd kultury wschodniopomorskiej przyczynił się do zniwelowania różnic dzielących poprzednio poszczególne grupy miejscowe kultury łużyckiej, tak że na miejsce dotychczasowej rozmaitości powstaje jednolita całość.

Celtowe na Śląsku. ^ okresie wielkiej swej ekspansji ludność celtycka szerząc się w różnych kierunkach dotarła na przełomie IV i III stulecia przed n.e. także do urodzajnych ziem środkowej części Śląska. Pozostawiła ona po sobie liczne groby szkieletowe, zwykle bogato wyposażo-