63253 PC060305

188 Tomasz Z Akwinu

bowiem pierv$2« próba systematycznego wykładu metafizyki i filozofii przyrody podjęta pracz Tomasza. W tym krótkim traktacie pojawia się większość istotnych dla Tomasza pojęć. Należy jednak pamiętać, że O wsadach stanowi wstępny szkic systemu Tomasza, w którym nie ma jeszcze charakterystycznej dla późniejszych prac koncepcji Air Mimo to ma on duże znaczenie dla poznania ewolucji filozofii Tomasza.

Z kolei, fragmenty kwestii 7 ze zbioru Kwestii dyskutowanych o mocy Bożej zawierają już typowy dla całej twórczości Tomasza zrąb jego teologii naturalnej. Akwinata porusza tu kwestie prostoty Boga, identyczności istoty i istnienia w obrębie Jego natury, występowania w niej przypadłości i wreszcie problem możliwości orzekania czegokolwiek o substancji boskiej. Analizowane tu problemy przewijać się będą we wszystkich późniejszych systematycznych dziełach Tomasza, aż po Summę teologii włącznie. Tekst kwestii dyskutowanych w porównaniu do tej ostatniej zawiera więcej oraz bardziej szczegółowo opracowanych argumentacji, zarzutów i odpowiedzi na nie, przez co stanowi ciekawy materiał do wnikliwszych analiz myśli Tomasza.

Bibliografio: Qmw onmia, Roma 1882 (Editio Leonina od 1972 wydawana ponownie w wersji w pełni krytycznej); Sanna teologiczna, t 1 *3, Kraków 1927-1933; Suma filozoficzna, t. 1 -3, Kraków 1930-1935; Traktat oaśouneku. dum S $ wieża wski, Poznań 1956; Suma teologiczna, t. 1-34, S. Bełch (red.), Londyn 1969-1984; 3|T t tstcoa. dum W. Scńko, ..Znak" 1965,127/1, s. 52-72; Ewangelia Ojców Kościoła, dum. J. Salij, Kraków 1983; O miłości mdpnyrodtomej, dum. J. Ruszczyński, Warszawa 1994; Opatrzność Boża i magia. Warszawa 1994; Kwestia o duszy, dum. Z. Włodek. W!. Zega, Kraków 1996; Dzieła wybrane, dum. J. Salij, Kęty 1998; Kwestie dyskutowane o prawdzie, dum. A. Aduszkiewicz, L Kuczyński, J. Ruszczyński, Kęty 1998; Traktat a Boga, dum. G. Kurylewicz, Z. Nerczuk, M. Olszewski, Kraków 1999.

Grabtnann M.. Wstęp do Samy teologicznej świętego Tomasza z Akwinu, A. Zychliński (dum.), Lwów 1935; Manaer T , Dos Wesem des Tbomwma, Fribourg 1949; Gflson £., Tomom. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu, dum. J. Rybak, Warszawa 1960; Chenu M. D., Wstęp do filozofii św. Tomasza z Aku'inu, dum. H. Rosner, Warszawa 1974 (2 wyd. 2000); Thomas von Aąuin. Interpretation und Rezepóon, H. Wtlłebad, P. Eckert (red.), Mainz 1974; Aąuinas and Problems of His Time, G. Verbecke, O. Yerhelst (red.), Leuvcn 1976; Klusen W., Philosophische Etbik bei Thomas von Aąuin, Hamburg 1980 (2 wyd ). Weisheipł J. A, Tomasz z Akwinu. Zycie, myśl i dzieło, tłum. A. Wesołowski, Poznań 1985; Elders L Filozofia Boga. Filozoficzna teologia św. Tomasza z Akwinu, tłum. M. Kiliszek, T. Kuczyński, Warszawa 1992; Swieżawski S., Święty Tomasz na nowo odczytany, Poznań 1997 (2 wyd.).

Mikołaj Olszewski, Jacek Ruszczyński

O ZASADACH NATURY

Zwróć uwagę, że coś może być, chociaż tego nie ma, coś innego zaś jest. O tym, co może być, mówi się, że jest w możności; o tym zaś, co już fest, mówi się, że jest w akcie. Hlecz bycie jest dwojakiego rodzaju: mianowicie bycie istotowe, czyli substancjalne rzeczy i jest to bycie po

prostu (esse simpliciter), np. bycie człowiekiem; drugi rodzaj to bycie przypadłościowe, czyli np. to, że człowiek jest biały - to jest bycie czymś (esse aliąuid). Bycie w możności odnosi się zarówno do bycia po prostu, jak i do bycia czymśJCoś bowiem jest w możności do tego, by być człowiekiem, np. nasienie i krew menstruacyjna; coś jest w możności do tego, by być białym, np. człowiek. Zarówno to. co jest w możności do bycia substancjalnego, jak i to, co jest w możności do bycia przypadłoś* ciowego, może być nazwane materią, np. nasienie można nazwać materią człowieka, a człowieka materią bieli. 'Różnią się jednak tym, że materia, która jest w możności do bycia substancjalnego, jest nazywana materią, z której coś powstaje (ex qua)\ ta zaś, która jest w możności do bycia przypadłościowego, nazywana jest materią, w której coś powstaje (tn qiu) Ponadto coś, co jest w możności do bycia przypadłościowego, prawidłowo jest nazywane podmiotem, to zaś, co jest w możności do bycia substancjalnego, prawidłowo nazywane jest materia^ Dowodem zaś na to, że coś, co jest w możności do bycia przypadłościowego, nazywane jest podmiotem, jest to, iż o przypadłościach mówi się, że występują w podmiocie, natomiast nie mówi się, że w podmiocie występuje forma substancjalna.(Dlatego też materia różni się od podmiotu, gdyż podmiotem jest to, co posiada pełną bytowość z siebie, a nie dzięki temu, co się do niego dołącza, tak jak człowiek posiada bytowość nie dzięki bieli. Matena natomiast posiada bytowość dzięki temu, co się do niej dołącza, bowiem sama przez się ma bytowość niepełną. Stąd też, mówiąc wprost, forma daje materii bycie, natomiast podmiot daje bycie przypadłości, chodaż niekiedy używa się tych terminów zamiennie, tzn. używa się terminu ‘materia* zamiast ‘podmiot’, a ‘podmiot’ zamiast ‘materiąj

Jak wszystko to, co jest w możności, może być nazwane materią, tak formą można nazwać wszystko to, dzięki czemu coś ma bytowość, zarówno bytowość substancjalną jak i przypadłościową, np. człowiek skoro w możności jest biały, w akcie staje się biały dzięki bieli, a nasienie, skoro jest człowiekiem w możności, staje się człowiekiem w akcie dzięki duszy. A ponieważ forma powoduje bycie w akcie, dlatego mówi się o niej, że jest aktem. Ta forma, która nadaje akt bytowość i substancjalnej, nazwana jest formą substancjalną, natomiast ta, która nadaje akt bytowość i przypadłościowej - przypadłościową. A ponieważ powstawanie jest ruchem do formy, dwóm rodzajom formy odpowiadają dwa rodzaje powstawania: