63546 P1190227

BI MIEJSCOWI I OBCY

dwóch, ak charakterystycznych, a zarazem diametralnie różnych cech obrzędowości pogrzebowej wczesnośredniowiecznego Mazowsza. Problem jest więc dramy, ponieważ mimo postępu hadań i kolejnych odkryć, przyrost wiedzy na temat przyczyn zroznicowania form pochówków jest niewielki. Lechosław Rauhur - autcr podstawowej dotąd monografii tej grupy cmentarzysk, uważa że groby w obudowach były skutkiem wymuszonej konieczności przejścia od zwyczaju palenia zmarłych do pochówka szkieletowego. Ich zanik u schyłku XII w miał być kolejnym etapem realizacji chrześcijańskiej koncepcji pochówku (L Rauhut 1971). Z kolei Maria Miśkiewiczowa (1998) zwróciła uwagę, że na Mazowszu wczesnośredniowiecznym mamy w istocie do czynienia z dwoma rodzajami cmentarzysk z konstmkcjami kamiennymi i bez nich. W myśl tej koncepcji, te pierwsze należałoby łączyć z wiejskimi wspólnotami rodowymi z okresu przed przyjęciem duześdjarisrwa. jednym z elementów dawnej religii nusłotn być stosowanie owych konstrukcji kamiennych. Ale również w grobach dnjgiej grupy występują znaleziska wskazujące na przeżywanie się tradycji pogańskich, takie jak skorupki jaj, węgle drzewne po palonych ofiarnych ogniskach czy fragmenty naczyń ceramicznych - identyfikowanych z darami grobowym Żarem jedynym elementem przejętym z ideologii chrześcijańskiej byłłn. w myśl rej koncepcji, brak konstrukcji kamiennych. Wiele elementów wyposażenia na największym spośród dotąd przebadanych cmentarzysku bez konstrukcji kamiennych z Plocka-Fodolszyc, wskazuje na chowanie tam osób o wyższym statusie społecznym. Na tej podstawie uważa się, że związane były one z dworem i administracją tego ośrodka. Cmentarzyska takie, zdaniem Marii Midoewiczowej. należałoby identyfikować ze wspólnotami terytorialnymi, po-waałymi wokół głównych centrów administracyjnych. Dopiero od XIII w., wraz z raeczywriae rozpoczętym procesem chrystianizacyjnym regionu, obserwujemy w obrządku pogrzebowym ujednolicanie się form i miejsc chowania zmarłych, jakimi suwały się parafialne cmentarze przykościelne.

Hipoteza ta ma jednak kilka słabych punktów. Przede wszystkim, nieznane są skala występowania i zasięg geograficzny cmentarzysk bez konstrukcji kamiennych. tocz punkiem odniesienia pozostaje głównie odkrycie z Plocka-Podolszyc. Tymczasem cmentarzysk tego typu na obszarze Mazowsza jest nieporównanie «imŁ H OTO. że w przeciwieństwie do pierwszej grupy nie były one dotąd paedmnem badań Wiele dawnych odkryć nie zostało też dotąd opublikowanych Z tych względów jest za wcześnie, by można było rozstrzygnąć kwestie szeroko rozumianych wzajemnych relacji obu rodzajów nekropoli Je# przyjmiemy założenie o rodowym charakterze pochówków w obudowach, nieznane pozosują przyczyny, dla których podobny obyczaj ograniczony był terytorialnie wyłączne do jednego regonu. Poza Mazowszem podobne cmentarzyka notowane B bowiem sporadycznie. Ale nawet na terenach, gdzie one występują, jak np w Lutomiersku. ich interpretacja przysparza problemów innej OT*, amtywmy g mamy tam do czynienia z elementem kulturowo obcym, najpewniej z pochówkami wojowników środowiska waresko-ruskiego.

Ta ostatnia obserwacja stała się punktem wyjścia innej koncepcji, przedstawionej przez Marka Dulinicza (1996). Nawiązuje on do wzmianek źródeł pisanych o obecności w Polsce środkowej w połowie XI w. wareskich wojowników. a to za sprawą wypraw podejmowanych przez Jarosława Mądrego na północne Mazowsze . Nie można wykluczyć, że na terytoriach między Wisłą a Ofzyoem doszło do spacyfikowania, a następnie zajęcia ziem przez grupę wojowników, sprowadzonych tu z Rusi przez Kazimierza Odnowiciela. W tym znaczeniu pojawienie się wspomnianych grobów mogłoby być wynikiem wafle między wojskami Kazimierza i zbuntowanego Miedawa. Czy są to groby poległych w wyniku tych wydarzaj wojowników? Hipoteza la. choć atrakcyjna naukowo, zawiera jednak parę niejasności. Przede wszystkim, w grobach mazowieckich, w przeciwieństwie do skandynawskich, brak jest charakterystycznych elementów wyposażenia. Nie wiadomo też, dlaczego zasięg przestrzenny występowania tego zjawiska na Mazowszu jest aż tak znaczny W świetle dotychczasowych badań, groby z konstrukcjami kamiennymi są bowiem me tyle epizodem. co zjawiskiem posuzegalnym w długiej perspektywie czasowej - XI i XII w. Zdaniem innych badaczy, to nie konstrukcje kamienne, ale idr brak jest nietypowy w obrzędowość pogrzebowej wczesnośredniowiecznego Mazowsza. W całej prowincji doliczyć się bowiem można co najwyżej kilku takich cmentarzysk, wobec kilkuset nekropoli drugiego typu. Na tym de badacze nawiązują do wzmianki zawartej w kronice Galla Anonima o zaburzeniach, jakie nastąpiły w Wielkopolsce w pierwszej połowie XI w. po śmierć Mieszka □ i najeździć Brzetysława. W wyniku tych wydarzeń wielu mieszkańców tego regionu szukało schronienia za Wisłą. To właśnie z uciekinierami z Wielkopolski skłonny jest łączyć Tomasz Kordala (1992) grupę cmentarzysk bez konstrukcji kamiennych, usytuowanych wzdłuż prawego brzegu Wisły. Nierozstrzygniętym pytaniem wszakże pozostaje, ile takich cmentarzysk występuje na Mazowszu? Na marginesie toczącej się dyskusji warto zwrócić uwagę na inną okoliczność. Tradycja budowania grobów z konstrukcjami kamiennymi (i w ogóle wy korzystywania kamienia w konstrukcjach grobowych) znana była od wiełu wieków ludom bałtyjskim (do możliwość tej nawiązywał swego czasu Lechosław Rau-hut), gdzie odnotowano bogactwo wariantów konstrukcji, form pochówków I ich wyposażenia (por. Ł. Oku licz 1993: 37 i n.). Może więc groby mazowieckie są przede wszystkim świadectwem mieszania się, czy też przeżywania na Mazowszu bołtyjskich elementów obrządku pogrzebowego? W jakimś stopniu zapewne tak. choć i tutaj napotykamy na trudność interpretacyjne Pojawiają się bowiem pytania: jak w tym kontekście szukać uzasadnienia tego zjawiska na Mazowszu? Czym tłumaczyć brak w grobach wieki typowych da środowiska bałtyjskiego elementów wyposażenia, w szczególność charakterystycznych dlań ozdób? Może żarem obserwowane przez nas zjawiska mają źródło w połączeniu

Koncepc* ta nawtązuir do opinti wytutontf inK*t| prw Tcnr.«c ffiwnwhę    Zaddi oh

uwagę na liczne podobkftwwt wśn ilzy cmentarzyskami w IwomkM i w noodM BWe*.