71535 P1190218 (2)

346 MIEJSCOWI 1 OBCY

łyd). Przypuszcza się. ze również inne groby mogły być trwale oznaczane na powierzchni cmentarza, za czym zdają się przemawiać nie tylko ślady po słupach, ale i ta okoliczność, że groby starsze nie zostały zniszczone przez kolejne pochówki.

W dągu wieku XII następowała zmiana zarówno w lokowaniu cmentarzy wczesnośredniowiecznych, jak i w ich formie (H. Zoll-Adamikowa 1994,1997). Pozostaje to w związku z powstawaniem w miastach kościołów, początkowo grodowych, które nabierały z czasem statusu parafialnych. Pizy świątyni, w ziemi poświęconej przez kapłana, składano szczątki zmarłego- W ten sposób dokonała śę kolejna przemiana ideologiczna. Przez fakt, że cmentarze .wkroczyły’ do miast, swat zmarłych wydatnie przybliżył się do świata żywych. Szczupłość mielca przy kościołach lokowanych w ośrodkach wczesnomiejskich powodowała, ze cmentarze te, zwane przykościelnymi, cechuje wielowarstwo-wość. Jej źródłem było wielokrotne deponowanie w tym samym miejscu kolejnych zmarłych. Najbardziej prestiżowym i pożądanym miejscem pochówku było miejsce ad sanetos, czyS wnętrze świątyni w pobliżu grobu świętego (E. Dąbrowska 1997) Wierzono bowiem, że moc promieniująca od świętych refekwii działała uzdrawiająco również na pochowanych w bezpośrednim są-aednwie Ale liczba uprawnionych do takiego pochówku była ograniczona do duchowieństwa i dostojników świeckich, w tym darczyńców na rzecz kościoła, nun fundatorów obiektów sakralnych. Dobrym miejscem wiecznego spoczynku pcaosawały iez tereny przy świątyni Tezę tę ilustruje fakt, że najwięcej szczątków zmarłych na cmentaizach przykościelnych zalega tuż przy muradi fcnlrirła a ich l«-?ha zmniejsza aę w miarę oddalania się od świątyni. Również w tym przypadku uprzywilejowanie miejsca wynikało m.in. z przekonania, ze moda draKJOwa. która miała kontakt z miejscem świętym, padając na ziemię, szczątki pochowanych tam osób.

Chcmanu zmarłych przy kościołach sprzyjał wprowadzony od XIII w. przymus posługj kośtiełnej z udziałem księdza w ceremoniach pogrzebowych (J Dowiat red. 1985. 315). Na terenach wiejskich procesy te postępowały wałruej i były rozłożone w czasie. Pozostawało to w związku z ograniczonymi modiwgśdami fundowania setek kościołów, jak i z niewidką wówczas liczbą caób Hanu duchownego. Ale i tutaj między drugą połową XD a połową XIII w powstawały przy kościołach wielowarstwowe cmentarzyska, trwające niekiedy od wczesnego średniowiecza aż po wiek XIX. Przemianom obrządku pogrzebowego towarzyszył sukcesywny zanik zwyczaju wyposażania zmarłych. U schyłku WBwnt.gi'» hedatowtecza w grobach me ma już najczęściej wyposażenia Badanu anhecłopane wykazały też istnienie cmentarzysk, które odbiegają ad stancuniu epiki Niekiedy przyczyny tych odmienności dają się zidenryfiko-^HHkjflgptaą portami talach analiz są elementy' rytuału pogrzebowego Odtatatieda op bowbta więzi rodzinne, rodowe i wspólnotowe, wynikające . te Mat wierceń i przyjętych norm zwyczajowych. Znajdują cme wyraz nie £ j|pjp w tamach gądbóar czy materiałach użytych do ich konstrukcji, ale również

w sposobach traktowania zwłok zmarłego (kremacja bądź inhumacja), ich ułożeniu w jamie grobowej oraz rodzajach wyposażenia. To ostatnie, obejmujące m.in. broń, ozdoby, przedmioty kuku religijnego, czy codziennego użytku, pozwala określić miejsce i czas ich produkcji czy użytkowania; bywa. że niektóre z ruch (broń, insygnia, przedmioty codziennego użytku) są znakiem społecznej czy zawodowej przynależności (afiliacji). Archeologów szczególnie interesują elementy wyposażenia pozwalające określić obce (nirmiejscowe) pochodzenie zmarłych. Niekiedy ich identyfikacja nie nastręcza trudności Zdarzają się jednak odkrycia, których interpretacja, w obliczu wielu niewiadomych, pozostałe ułomna. Skalę możliwości, ale i dylematów interpretacyjnych, ilustrują przykłady zamieszczone w dalszej części rozdziału.

Pomorzanie i Wielea w Wielkopolsce?

Przed ponad dwudziestu tary Dionizy Kosiński odkrył, a w następnych latach przebadał i opisał wczesnośredniowieczne cmentarzysko kurhanowe, położone w miejscowości Rocfay w południowej części Wieflcopałski Wyróżniały je spośród wielu innych elementy rytuału pogrzebowego, charakterystycznego da Słowian północno-zachodnich. Jest to jedyna, jak dotąd, w TCeHaopołsoe nekropola okresu wczesnopaństwowego z ciałopalną farmą pochówków. Groby takie Zidentyfikowano we wschodniej części cmentarza, podczas gdy jego część zachodnia miała charakter brrytuałny Zjawisko jest o tyle interesujące, ze pozwala domniemywać, iż w rejonie tym zatnie szkiwała w początkach państwa polskiego ludność o odmiennych cechach rytuału pogrzebowego alt spckscz-nośd lokalne, użytkujące cmentarzyska rzędowe. Cmentarz znajdował się ab»-ło 600 m od niewielkiego grodu w Piaskach, na peryferii tiw dkmegc terenu (ryc 15.3). W jednym z przebadanych kurhanów, oprócz spalonych kości ludzkich pochodzących z trzech osobników-, odkryto naczynia ceramiczne. Wyrobów tych używano w trakcie styp pogrzebowych, po których pozo-sta wiano je w grobie wraz ze szczątkami stosu. Znaleziska te zasługują na uwagę, ponieważ ich farmy i dekoracje nawiązują do znanych z aj >tortów Włełeckich i pomorskich form naczyń okreśbnydi mianem typów Yippcsor I Menkendoif. Naczynia takie są ntefcane w \Cieikopofcce. a w- połączeniu z typem pochówku kurhanowego ciałopalnego wskazują na mefę nadhakyc-ką jako miejsce, gdzie zarówno podobna ceramika. |tk i analogiczny obrządek pograehow-\ są w tym czasie powszechnie znane. Fadnhwe naczynia rt-dentyfikowano na pobliskiej osadzie w Piaskach, gdzie są datowane aa okres od drugiej połowy X do połowy XH1 w. Cały ten zespół osadniczy powstał u schyłku X w na surowym korzeniu i fankę jonował do czasu pożaru, który zniszczył go około połowy następnego stulecia Ctndek grodu wiązany jesz Pt wydarzeniami końca lat trzydziestych XI w., czyli z najazdem Brzetyrtawa i zniszczeniem Wiełkopcdski Zapewne towarzyszyło nu dodefiwe wyfadatenie