63808 ScanImage035 (2)

74

Ryc.25. Ryuge,Estonia, 1,2,7- groty,8 haczyk,4-6,15,16-zawieszki, 10-Rrzeb.eń, 11 - figurka ptaka n 13 - zapinka podkowiasta, 14 sprzączka (M. SchmicdoheJm, 1959).

Z analizy szczątków kostnych ryb odkrywanych w osiedlach wynika, żc odławiano i spożywano wszystkie znane do niedawna gatunki ryb. Nad Dźwiną odławiano głównie leszcze, okonie, szczupaki, płotki i karasie. Rzadziej spożywano łososia, suma czy jesiotra, choć może delikatne kości tych gatunków' gorzej przechowają się w warstwach kulturowych (V.D. Lebie-diev, K.P. Markov, T.L. Bachmietieva, M. Paskul, 1961, s. 226-233). Narzędzia rybołówcze, to przede wszystkim żelazne i brązowe haczyki do wędek, zróżnicowane pod względem wielkości (ryc. 25, 8), ościenie i harpuny. Ryby odławiano także przy pomocy sieci, na co wskazuje obecność wśród zabytków ciężarków kamiennych i ołowianych oraz pławików z kory brzozowej (S.I. Koćkurkina, 1981, tabl. 6). Ciężarki do sieci robiono także zawijając kamień w korę brzozową. Niewielkie ołowiane ciężarki obciążały lekkie sieci pławne, zastawiane do połowu przede wszystkim gatunków karpiowatych (E. Snore, 1961, s. 96). Pośrednim dowodem używania przez rybaków zachodniofińskich sieci, jest jej ślad odciśnięty na glinianym pokryciu czółna z pochówkiem w kurhanie 1 w Michajłowsku, nad środkową Dźwiną (J. Stankiević, 1960, s. 91, ryc. 81). O roli rybołówstwa wśród plemion fińskich mówi także bogaty zestaw toponimów pochodnych od nazw ryb i określeń zajęć rybołówczych (V. Nissila, 1975, s. 67-71). W strefie lasów tajgowych rybołówstwo było obok myśliwstwa najważniejszą gałęzią gospodarki, często nawet zajmowało pozycję wiodącą (S.T. Koćkurkina, 1982, s. 160).

Znakomitym uzupełnieniem pożywienia było zbieractwo jadalnych kłączy, bulw i ow-oców roślin dzikich. O powszechności korzystania z takiego pożywienia świadczą ich pozostałości w warstwach kulturowych badanych osiedli (V.A. Pietrov, 1945, s. 46).

W całym zasięgu osadnictwa zachodniofińskicgo niemałą rolę w' uzupełnieniu pożywienia odgrywało bartnictwo. Bardzo długo barcie opatrywano w miejscach ich odnalezienia w puszczy, tam podbierano miód i wosk, nie przenosząc rojów w pobliże osiedli. Obok skór i futer, miód i wosk były poszukiwanymi towarami przez kupców prowadzących handel z Finami (S.I. Koćkurkina, 1982, s. 160). Dla „dziania” czyli przystosowywania barci przez powiększanie dziupli drzew wykorzystywano znajdowane często piesz-nie (ryc. 23, 1).

Ten skromny przegląd źródeł do zajęć gospodarczych Finów Zachodnich w wiekach średnich, daje tylko ogólną charakterystykę poziomu rozwoju gospodarczego. Coraz powszechniej dostępne narzędzia żelazne ułatwiały pracę zarówno przy uprawie ziemi i hodowli, jak i zwiększały efekty działań myśliwych i rybaków. System gospodarczy wyraźniej bazow^rał na osiadłym trybie życia, uprawie ziemi i hodowli nie tylko w strefie lasów' mieszanych, lecz także w południowej peryferii lasów tajgowych. Rola myśliwstwa i rybołówstwa jako podstawy bytu ograniczana była do angażowania w niej grup zainteresowanych zbytem uzyskanych dóbr i wymianą ich na inne towary. Wyraźniej też działalność gospodarcza bywała ukierunkowana na efektywne