64046 rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 095

Rozdział 3

resującego ich zjawiska. Także odmiennie operacjonalizując pojęcie zmienności, będą prowadzili badania według znacząco różnych planów eksperymentalnych i nieeksperymentalnych. Najtrudniejszy do operacjonahzacji jest, oczywiście, model cykliczno-fazowy, szczególnie w badaniach o charakterze podłużnym. Ten problem zostanie omówiony w rozdz. 5 - „Jak badać rozwój?”.

Również posługiwanie się tymi modelami w praktyce psychologicznej (diagnostycznej i udzielania pomocy) czy edukacyjnej pociąga za sobą odmienne sposoby działania i sprawdzania ich efektów.

Mapę podstawowych dla tego rozdziału pojęć - słów-kluczy przedstawia rys. 3.6.

CO POWODUJE, ZE CZŁOWIEK SIĘ ROZWIJA?

Trzecim istotnym pytaniem, jakie stawia sobie psychologia rozwoju człowieka, to pytanie o uwarunkowania zmiany rozwojowej, czyli o to, co ją inicjuje (powoduje) i co podtrzymuje jej bieg. Zależnie od przyjmowanego paradygmatu poszukuje się bądź izolowanych przyczyn natury biologicznej (koncepcje biologistyczne, zwane też natywistycznymi, por. Przetacznik--Gierowska, 1996b, s. 57) czy środowiskowej (koncepcje socjołogistyczne,

0 rodowodzie empirycystycznym, op. cit., s. 58), bądź obserwowane efekty rozwoju traktuje się jako wynik wchodzenia tych czynników we wzajemne powiązania (interakcje). Można tu podać przykład teorii kulturowo-histo-rycznej L.S. Wygotskiego (1971, s. 50-51), który mówi o splataniu się wątka biologicznego i społecznego w rozwoju czy koncepcji dialektycznych, jak u K.F. Riegla (1975; 1976), a także koncepcji neopsychoanalitycznych, m.in. koncepcji E.II. Eriksona (1997).

4.1. POCZĄTKI PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ JAKO PSYCHOLOGII DZIECKA

Pytanie o czynniki rozwoju człowieka było centralnym pytaniem od początku istnienia psychologii rozwojowej, pierwotnie uprawianej przede wszystkim jako psychologia rozwoju dziecka (por. Cairns, 1983, s. 42-65; także Hilgard, 1987, s. 524-571). Takie początkowe określenie przedmiotu psychologii G.S. Brett (1969) wiąże z jednej strony z silnym „technologicznym” naciskiem, jakiemu u progu XX wieku psychologia została poddana ze strony pedagogów, którzy musieli odpowiadać na pilne potrzeby społeczne związane z umasowieniem kształcenia. Z drugiej zaś strony łączy je z pracami Karola Darwina, który „wzbudził zainteresowanie dla rozwoju dziecka (podkreśl. A.B.), jako pewnej dziedziny badań biologicznych, tak samo jak zniweczył obraz człowieka jako pana stworzenia

1 w ten sposób utorował drogę dla teorii instynktów i irracjonalnych popędów

zwierzęcych (animcil urge), które ludzie dzielą ze zwierzętami. W konsekwencji wiek XX był świadkiem usiłowań ludzi dorosłych zmierzających do tego, aby żyjące w nich zwierzę i dziecko zrozumieć i dojść z nimi do porozumienia” {op. cit., s. 658-659). 99