64564 IMG'0 271 (2)

270 11 Przemiana marlenzytyczna

lanartoit C

Rys. 1110. Zależność ilości austenitu szczątkowego od zawartości węgla w stali

większa (rys. 12.10), ponieważ oziębianie stali najczęściej kończy się w temperaturze otoczenia (dla licznych stali powyżej Mj).

Ilość austenitu szczątkowego zależy również w pewnym stopniu od warunków chłodzenia stali. Powolne chłodzenie, a zwłaszcza chwilowa przerwa chłodzenia w zakresie temperatur M_s~ M_f, powiększa ilość austenitu szczątkowego tym wyraźniej, im wyższa była temperatura i dłuższy czas przystanku (rys. 12.11), Wznowienie chłodzenia po przerwie umożliwia wznowienie przemiany martenzy-tycznej dopiero po pewnym dodatkowym przechłodzeniu. Jest to efekt tzw. stabilizacji austenitu, prawdopodobnie polegający na relaksacji naprężeń własnych (odprężeniu) austenitu, wywołanych chłodzeniem.

Martenzyt jest roztworem przesyconym węglem, którego atomy lokują się w lukach oktaedrycznych między płaszczyznami {111}. Przesycenie roztworu wywołuje tetragonalne zniekształcenie sieci, proporcjonalne do zawartości węgla w austenicie. Zależność stałych sieciowych martenzytu od zawartości węgla przedstawiono na rys. 12.12.

Rys. 12.12. Zależność stałych sieciowych marten-żytu od zawartości węgla

|)t 1113. Struktury stali o zawartości 0,8% Ca) martenzyt hartowania, b) sorbit, c) steroidy!

Produkt przemiany — martenzyt - jest międzywęzłowym przesyconym roztworem stałym węgla w Fe a. Na obrazie mikroskopu świetlnego (600 -s- 800 x) martenzyt ma wygląd ciemnych igieł ułożonych grupami pod kątem 60 lub 120° względem siebie, rozmieszczonych na jasnym tle austenitu szczątkowego (rys. 12.13a). Wielkość igieł martenzytu zależy od wielkości ziarna austenitu: gruboziarnisty austenit przemienia się w gruboiglasty martenzyt i odwrotnie. Bardzo drobnoziarnisty martenzyt zwany jest bezpostaciowym albo skrytoiglastym.

JL

12.3. PRZEMIANY MARTENZYTU PODCZAS NAGRZEWANIA

Przemiana martenzytyczna nadaje stali metastabilną strukturę złożoną z marten-zytui austenitu szczątkowego. Nietrwałość martenzytu jest spowodowana znacznym przesyceniem roztworu stałego węglem i zdefektowaniem sieci. Nietrwałość austenitu szczątkowego wynika z nadmiaru jego energii swobodnej. Pomimo metastabilnego