65742 P1190058 (2)

46

ŹRÓDŁA I METODY

licznych, choć fragmentarycznych danych, pozyskanych z widu wykopów wąsko-pbszczyzzwwych, formułuje dę diagnozę na temat zjawisk z odlegle) przeszłości w całym badanym kwartale miasta. Ilustracją tej problematyki są najnowsze hadama w Poznaniu, związane z identyfikacją palatium z czasów Mieszka I, czy tez ostatnie poszukiwania najstarszej świątyni z czasów Chrobrego pod katedrą gnkjniudu (par. rozdz. 10).

Stratyfikacje osad typu wiejskiego

Problemy podobne do opisanych są na ogół obce badaczom osad typu wiejskiego, w których przestrzenią badań, pomijając skrajne przypadki, jest ns|T7ę*m-j pale uprawne, a wielkość badanej powierzchni zależy przede wszystkim od możliwości finansowych oraz warunków umowy z właścicielem terenu. Osady wiejskie stanowią więc dogodny punkt wyjścia do badań nad zasięgiem przestrzennym stanowisk (por rozdz. 12). Większe możliwości stwarza tu, ze względu na niewielką liczbę zakłóceń, włączenie metod prospekcji terenowych, takich jak wiercenia geologiczne czy badania geofizyczne. W przeciwieństwie do zazwyczaj skomplikowanej stratyfikacji stanowisk wczesnomiejskich, obiekty z osad typu wiejskiego są najczęściej jednowarstwowe. Ciągłych warstw osad-nic zych z reguły tu nie ma, a przyczyną tego stanu rzeczy jest intensywna orka, związana z rolniczą funkcją terenu. Dlatego też elementy warstwy osadniczej wraz z jej zawartością występują często w warstwie ornej. Pośrednich wskazówek w rym względzie dostarczają wczesnośredniowieczne materiały cera-mirznr i mne artefakty pochodzące z mszczonych obiektów, zalegające na powierzchni pola. W przypadku osad położonych na stokach, nawet obiekty wkopane w calec mogą być doszczętnie zniszczone wskutek intensywnej orki i erozji W skrajnym przypadku o uprzedniej obecności osady w takim miejscu informują zerodowane i rozdrobnione ułamki naczyń, występujące licznie na pcmrienchni gruntu.

Stratyfikacje obiektów sakralnych i pogańskich miejsc kultu

Do czasów pogańskich odnoszone są różnego rodzaju kamienne kręgi kultowe, ogmska ofiarne rowy i źródła. Na tego rodzaju stanowiskach występują też s reguły depozyty przedmiotów o charakterze ofiarnym. W przypadku tzw. pogańskich miejsc kultu, ślady obecnóśd człowieka są najczęściej skąpe, co wynika 7 czasowego jedynie przebywania tam jednostek lub grup ludzkich. Miejsca te wyróżnia więc brak stałych obiektów- osadniczych, zwłaszcza o charakterze użytkowym i gospodarczym (por. rozdz. 5). Inaczej wygląda sprawa w przypadku chrześcijańskich obiektów kultu religijnego. Występują tam niejednokrotnie relikty wielofazowych budowli sakralnych, wznoszonych często w tym Samym miejscu Problemem podstawowym jest wówczas prawidłowe rozpo-

znanie poszczególnych fez oraz powiązanie z nimi odpowiadających im warstw. Obiekty tego rodzaju występować mogą zarówno na stanowiskach wczesno-mlejsklch, jak i w wyizolowanym terenie. Te ostatnie, ze względu na znaczny stopień złożoności, przypominają stratyfikacje stanowisk wczesnomiejskldt (por. rozdz. 9, 11, 13).

Stratyfikacje cmentarzysk wielowarstwowych

Na wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach wielowarstwowych często odnotowywany jest fakt zalegania pochówków szkieletowych we względnie jednorodnej warstwie ziemi, co stwarza trudności w określeniu granic zasięgu wko pów grobowych (ryc. 2.8). Warstwa, w którą wkopywane są groby, określana jest przez archeologów mianem cmentarzyskowej, Nie poświęcano jej dotychczas większej uwagi, choć ma ona kilka cech szczególnych. Zaliczyć do nich należy:

-względną jednorodność struktury wewnętrznej na całym obszarze występowania, tzn. każdorazowo można określić strop i spąg warstwy oraz zdefiniować podstawowe składniki różniące tę warstwę od sąsiadujących;

-w warstwie tej, w przeciwieństwie do innych, występuje większość znanych ze stanowiska pochówków;

-w obrębie zidentyfikowanych wkopów grobowych, a niekiedy również poza nimi, oprócz pochówków szkieletowych pojawiają się często kości ludzkie nie spoczywające w porządku anatomicznym.

Czym jest więc warstwa cmentarzyskowa? Można odpowiedzieć, że jej początek stanowiła warstwa (lub warstwy), w której drążono jamy grobowe. Jeżeli kopano je na terenie wcześniej niezasiedlonym, wówczas do wypełnisk trafiały wyłącznie wtórnie deponowane składniki naturalne warstwy macierzystej. Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku, gdy z jakichś przyczyn kolejne grób)' wkopywano w miejscu, w którym istniały już groby wcześniejsze. Wówczas archeolog ma do czynienia z pozostałościami wielu jam grobowych i należących do nich wypełnisk. Im dany pochówek jest młodszy stratygraficznie w porównaniu z innymi, tym więcej zawiera składników z wypełnisk wcześniejszych jam grobowych. Dotyczy to wyposażenia znajdowanego przy zmarłym, zabytków składających się na zawartość warstwy, substancji glebowych, jak i 'znajdowanych w obrębie wkopu grobowego materiałów antropologicznych. Na cmentarzach intensywnie użytkowanych, zwłaszcza przykościelnych, wytwarzała się zatem po latach gęsta sieć wkopów grobowych, sytuowanych w stosunku do poziomu użytkowania cmentarza na określonych głębokościach, ich granice są niemożliwe do zaobserwowania, z racji podobieństw barwy i zawartości wypełnisk zarówno jam grobowych, jak i ich bezpośredniego otoczenia. Jeżeli cmentarz był Intensywnie użytkowany, to wiele grobów fezy najstarszej zostało zniszczonych bezpowrotnie. O ich uprzedniej obecności w danym miejscu świadczą wówczas znajdowane w warstwach pojedyncze.