66603 PC190013

1)    zwolniony rozwój, jaki ma miejsce w drugim i trzecim trymestrze cją zy, jest spowodowany przynajmniej w części, przymusem organizm matczynego zarówno na drodze anatomicznej, jak i fizjologicznej,

2)    ilościowy zestaw hipotetycznego regulatora matczynego jest w nych granicach stały u danej matki, o czym może świadczyć m.in. mab zmienność masy urodzeniowej jej dzieci, a większa cech, które ksztal. tują się po urodzeniu,

3)    poziom regulatora stabilizującego środowisko śródmaciczne matki przynajmniej w zasadniczej części nie zależy od jej genotypu ani aktu. alnego trybu życia i żywienia, lecz od właściwości nabytych w okresie, gdy sama była płodem, czyli dziedziczonych na drodze niegenetycznej po linii matki,

4)    drugorzędne znaczenie zdają się mieć w okresie rozwoju śródmacicz-nego niezgodność genotypu matki i płodu bądź właściwości antygeno-we tych dwóch współdziałających organizmów,

5)    biorytmika organizmu matki jako elementu regulacyjnego, który wy-musza określoną biorytmikę płodu, jest trwale kontynuowana w okresie postnatalnym.

4. Czynniki rozwoju egzogenne

Obserwując różnorodność form i funkcji właściwych poszczególnym osobnikom (zmienność międzyosobniczą), musimy zdawać sobie sprawę, że przyczyna tego stanu rzeczy tylko po części leży w zróżnicowaniu genetycznym i omówionych wpływach paragenetycznych i niegenetycznych matki. Za wzrastanie zmienności, stosunkowo niewielkiej, np. w długości ciała między noworodkami, a powiększającej się wraz z rozwojem, odpowiedzialne są także czynniki środowiska zewnętrznego, modyfikujące genetycznie zdeterminowany przebieg rozwoju.

Wrażliwość organizmu i sposób reakcji na wpływy czynników środowiskowych jest uwarunkowana genetycznie i wykazuje w procesie rozwoju pewną zmienność. Charakter reakcji organizmu na różnorodne oddziaływanie czynników środowiskowych zależy od rodzaju czynnika, jego intensywności, czasu trwania oraz rezystencji ustroju i jego poszczególnych struktur (Malinowski 1980).

Według Wolańskiego (1983a) nieuzasadnione jest rozważanie, czy na przebieg rozwoju większy wpływ mają czynniki endogenne (genetyczne),

czy egzogenne, albowiem jedna z tych dwóch grup czynników działa w zasadzie z jednakowym nasileniem (czynniki endogenne genetyczne), natomiast druga (czynniki egzogenne) ma bardzo różną intensywność i występuje w często zmieniających się konfiguracjach. W tej sytuacji można jedynie powiedzieć, że proporcje między działaniem czynników endogennych i egzogennych są bardzo labilne i od siły, a także od czasu trwania bodźców egzogennych zależy stopień i kierunek odchylenia fenotypu.

Często przy omawianiu czynników egzogennych mylone są ze sobą dwa odrębne zjawiska, mianowicie zjawisko przystosowania i zdolności przystosowawczych (adaptacji i adaptabiłności).

Człowiek, podobnie jak i inne organizmy żywe, uzyskał w procesie ewolucji znaczny stopień przystosowania do warunków, w których egzystuje. Stało się to na drodze genetycznej selekcji osobników nieprzystosowanych, a przeżyciu form najstosowniejszych. Stąd pojęcie adaptacji należy rozumieć jako genotypowe przystosowanie gatunku i konkretnych jego populacji do określonych nisz ekologicznych. Adaptacja jest więc wynikiem mechanizmów ewolucyjnych i reguluje częstość genów w populacji (Wolański 1983a).

Wolański podkreśla, że te z elementów, do których organizm jest zaadaptowany, nie stanowią czynników ekologicznych, są one naturalne. Natomiast te z elementów środowiska zewnętrznego, które są czynne w kształtowaniu właściwości fenotypowych organizmu, są czynnikami ekologicznymi. Do nich właśnie w procesie rozwoju następuje na drodze fizjologicznej (a nie genetyczno-ewolucyjnej) przystosowanie fenotypowe konkretnych organizmów.

Mówiąc o wpływie środowiska na rozwój mamy zazwyczaj na uwadze właśnie zdolności przystosowawcze (adaptabilność) organizmu. Adap-tabilność (przystosowalność, zdolność przystosowania) - nieodwracalne zmiany w trakcie rozwoju osobniczego nie utrwalające się w cechach dziedzicznych; w zasadzie nie może być szacowana u jednostek, bowiem realizują one określony tor rozwojowy. Nie można więc mówić o odzie-dziczalności adaptabiłności. Można ją natomiast szacować u osobników identycznych genotypowo (bliźnięta „monozygotyczne” - MZ) rozwijających się w różnych warunkach. Można też ją oceniać w próbkach z jednej populacji żyjących w skrajnie różnych warunkach lub też w grupach osobników o znanych właściwościach genotypów (Cieślik i wsp. 1985).

Obserwowane w danym momencie u osobnika ukształtowanie cech\ fenotypowej jest wynikiem przebiegu procesów przystosowawczych

4?