Obraz
3 7

1)    zwolniony rozwój, jaki ma miejsce w drugim i trzecim trymestrze cą ży, jest spowodowany przynajmniej w części, przymusem organizm matczynego zarówno na drodze anatomicznej, jak i fizjologicznej,

2)    ilościowy zestaw hipotetycznego regulatora matczynego jest w pew nych granicach stały u danej matki, o czym może świadczyć m.in. mai zmienność masy urodzeniowej jej dzieci, a większa cech, które ksztal tują się po urodzeniu,

3)    poziom regulatora stabilizującego środowisko śródmaciczne matk przynajmniej w zasadniczej części nie zależy od jej genotypu ani aktu alnego trybu życia i żywienia, lecz od właściwości nabytych w okresit

gdy sama była płodem, czyli dziedziczonych na drodze niegenetyczne po linii matki,

4)    drugorzędne znaczenie zdają się mieć w okresie rozwoju śródmacicz nego niezgodność genotypu matki i płodu bądź właściwości antygenu we tych dwóch współdziałających organizmów,

5)    biorytmika organizmu matki jako elementu regulacyjnego, który wy

musza określoną biorytmikę płodu, jest trwale kontynuowana w okro sie postnatalnym.

4. Czynniki rozwoju egzogenne

Obserwując różnorodność form i funkcji właściwych poszczególnym osobnikom (zmienność międzyosobniczą), musimy zdawać sobie sprawę że przyczyna tego stanu rzeczy tylko po części leży w zróżnicowaniu genetycznym i omówionych wpływach paragenetycznych i niegenetycznych matki. Za wzrastanie zmienności, stosunkowo niewielkiej, np. w długości ciała między noworodkami, a powiększającej się wraz z rozwojem, odi powiedzialne są także czynniki środowiska zewnętrznego, modyfikującol genetycznie zdeterminowany przebieg rozwoju.

Wrażliwość organizmu i sposób reakcji na wpływy czynników środowiskowych jest uwarunkowana genetycznie i wykazuje w procesie rozwoju pewną zmienność. Charakter reakcji organizmu na różnorodne oddziaływanie czynników środowiskowych zależy od rodzaju czynnika, jego intensywności, czasu trwania oraz rezystencji ustroju i jego poszczególnych struktur (Malinowski 1980).

Według Wolańskiego (1983a) nieuzasadnione jest rozważanie, czy na przebieg rozwoju większy wpływ mają czynniki endogenne (genetyczne),

i ty egzogenne, albowiem jedna z tych dwóch grup czynników działa w zasadzie z jednakowym nasileniem (czynniki endogenne genetyczne), natomiast druga (czynniki egzogenne) ma bardzo różną intensywność i występuje w często zmieniających się konfiguracjach. W tej sytuacji można jedynie powiedzieć, że proporcje między działaniem czynników c ndogennych i egzogennych są bardzo labilne i od siły, a także od czasu m wania bodźców egzogennych zależy stopień i kierunek odchylenia fenotypu.

Często przy omawianiu czynników egzogennych mylone są ze sobą <lwa odrębne zjawiska, mianowicie zjawisko przystosowania i zdolności in/yslosowawczych (adaptacji i adaptabilności).

Człowiek, podobnie jak i inne organizmy żywe, uzyskał w procesie ewolucji znaczny stopień przystosowania do warunków, w których egzy-ilti|c Stało się to na drodze genetycznej selekcji osobników nieprzysto-mwanych, a przeżyciu form najstosowniejszych. Stąd pojęcie adaptacji " il. ży rozumieć jako genotypowe przystosowanie gatunku i konkretnych logo populacji do określonych nisz ekologicznych. Adaptacja jest więc wynikiem mechanizmów ewolucyjnych i reguluje częstość genów w po-ImiIiicji (Wolański 1983a).

Wolański podkreśla, że te z elementów, do których organizm jest za-nluptowany, nie stanowią czynników ekologicznych, są one naturalne. Natomiast te z elementów środowiska zewnętrznego, które są czynne '\ D./tałtowaniu właściwości fenotypowych organizmu, są czynnikami < loilogicznymi. Do nich właśnie w procesie rozwoju następuje na drodze li/|ologicznej (a nie genetyczno-ewolucyjnej) przystosowanie fenotypowe I niikietnych organizmów.

Mówiąc o wpływie środowiska na rozwój mamy zazwyczaj na uwadze " fr.mc zdolności przystosowawcze (adaptabilność) organizmu. Adap-iithllność (przystosowalność, zdolność przystosowania) - nieodwracalne /iiiiimy w trakcie rozwoju osobniczego nie utrwalające się w cechach dziedzicznych; w zasadzie nie może być szacowana u jednostek, bowiem u .ili/ują one określony tor rozwojowy. Nie można więc mówić o odzie-i|/n zitlności adaptabilności. Można ją natomiast szacować u osobników identycznych genotypowo (bliźnięta „monozygotyczne” - MZ) rozwijają-■ \i li się w różnych warunkach. Można też ją oceniać w próbkach z jednej |M|iiiliicji żyjących w skrajnie różnych warunkach lub też w grupach iinulmików o znanych właściwościach genotypów (Cieślik i wsp. 1985).

(>bsei wowane w danym momencie u osobnika ukształtowanie cechy Irnotypowcj jest wynikiem przebiegu procesów przystosowawczych

46

47