IMG83

122 M. Lobockl. W tn )scc o wychowanie »v .około

Poziom konwencjonalny w rozwoju moralnym ma miejsce szczególnie u dzieci w wieku ok. 7-11 lat. Na poziomie tym być „dobrym chłopcem” lub „dobrą dziewczynką” oznacza dla dzieci postępowanie zgodnie z umownymi normami społecznymi, jakie obowiązują w rodzinie, grupie rówieśniczej, organizacji dziecięcej, wspólnoty religijnej (etap 3). Postępuję się tak, aby utrzymać dobre stosunki z ludźmi oraz uzyskać ich aprobatę i zadowolenie, gdy udziela się im pomocy (M. Przetacznik-Gierowska, Z. Włodarski, 1994, t. 2, s. 61). Z czasem przestrzeganie na tym poziomie rozwoju moralnego obowiązujących reguł (norm) nie polega już na okazywaniu im przez dzieci niemal ślepego posłuszeństwa (jak na poziomie przedkonwen-cjonalnym), lecz na odpowiednim ich „umotywowaniu", czyli poszukiwaniu dla nich wsparcia w oczekiwaniach grupy lub grup, do których się przynależy i z którymi się utożsamia. O zgodność postępowania z tymi oczekiwaniami zabiega się niezależnie od konsekwencji (etap 4). W opisanym dylemacie mężczyzna na poziomie konwencjonalnym, decydując się na ratowanie rodziny, mógłby się tłumaczyć, że dobrzy mężowie mają obowiązek troszczyć się o swoją rodzinę (etap 3), a decydując się na pozostanie w miejscu zatrudnienia, skłaniałby się do uzasadniania takiego postępowania obowiązującymi przepisami kodeksu pracy (etap 4).

Poziom postkonwencjonal ny możliwy jest u dziewcząt i chłopców począwszy od 12. roku życia. Na poziomie tym istnieje możliwość opowiadania się za określonymi normami i wartościami niezależnie od uznawanych wcześniej autorytetów czy oczekiwań społecznych. Przestrzeganie normy czy uznawanie wartości uważa się za własne i w pełni wewnętrznie aprobowane. Szczególnie wysoko docenia się poszanowanie dla wszelkich niezbywalnych praw ludzkich oraz odczuwaną powinność postępowania zgodnego z uznawanymi powszechnie wartościami i normami moralnymi. Duże znaczenie przywiązuje się do takich wartości, jak: uczciwość, sprawiedliwość oraz szacunek okazywany życiu ludzkiemu i godności każdego człowieka. Uznawane wartości uniwersalne noszą - zdaniem osób znajdujących "się" na poziomie postkonwencjonalnym — znamię nietykalności i świętości. Nie wymagają podejmowania pertraktacji z kimkolwiek (etap Ś). Bywależ, co jest jednak raczej rzadkością dla tych osób, że kierują się w swych zachowaniach jj)ostawachsumieniem (etap 6). W dylemacie, o którym była mowa, mężczyzna na poziomie postkonwencjonalnym mógłby usprawiedliwić pozostanie w miejscu pracy swym elementarnym obowiązkiem czy wręcz powinnością, pr/.y jednoczesnym niewykluczcniu możliwości oddalenia się z tego miejsca w szczególnych okolicznościach (etap 5). Może też. tłumaczyć się tym, iż postępując inaczej, narażałby się na wyrzuty sumienia do kotu n życia (etap 6).

Wychowanie moralne - zdaniem I.. Kohlberga - ma ułatwić dzieciom i młodzieży przechodzenie z najniższego pozjomu rozwoju moralnego na coraz wyższe jego poziomy. Zakłada'się również, iż każdy, kto za mierzą osiągnąć najwyższy" pdZlórll 'ćhljizaluśtr-moralncj, musi przejść kolejno przez dwa wcześniejsze poziomy. Tak więc w ułatwianiu uczniom znalezienia się na piątym lub szóstym (najwyższym) etapie takiego rozwoju ważne jest, aby mogli oni stopniowo przechodzić przez wszystkie wcześniejsze stadia. Toteż koncepcja wychowania moralnego w ujęciu L. Kohlberga nic bez racji, jak pisze Laurence Thomas (2000, s. 514),

opiera się na prowokacyjnej tezie: rozpoczynamy życic jako istota ęgoccli nyczna, po czym w toku rozwoju intelektualnego - rozwiązując coraz bardziej skomplikowane konflikty i doskonaląc zdolność sympatii - dochodzimy do moralności altruizmu i zainteresowania losem innych ludzi.

Nie ulega zatem wątpliwości, że podstawowym zadaniem wychowania moralnego, według L. Kohlberga, jest. gjymnIowanie rozwoju moralnego dzieci i młodzieży w taki sposób, aby ułatwić im przejście z niższego na wyższy poziom. W tym celu zaleca się stosowanie wspomnianej wcześniej metody „rozumowania moralnego”, którą L. Kohlberg przedstawił m.in. w książce pt. Essays on MorałDenelopment (1978). Metoda ta-oprócz prezentacji dylematu moralnego — przywiązuje duże znaczenie do dyskusji związanej zarówno z poszukiwaniem najbardziej stosownego, zdaniem dyskutantów, wyboru jednego z możliwych rozwiązań, jak i ze znajdywaniem argumentów na rzecz dokonanego wyboru. Dylematy moralne mogą dotyczyć różnych sytuacji. Na przykład mąż śmiertelnie chorej żony dokonuje kradzieży drogich Teków, których cena wielokrotnie przekracza realne możliwości ich sfinansowania. Przy czym tylko dzięki tym Ickom jego żona może uniknąć niechybnej śmierci. Inny z takich dylematów odnosi się do sytuacji, w której zatrzymana dziewczyna nie chce zadenuncjować swej serdecznej przyjaciółki. I a bowiem z niewiadomych bliżej powodów wyniosła ze sklepu sweter bez dokonania zapłaty. Dylemat taki może być podstawą postawienia uczniom różnych pytań lub poddania im pod rozwagę określonych stwierdzeń, mianowicie: