66663 IMG98 (4)

8. Charakterystyka szkodliwych owadów i ochrona produkcji leśnej przed nimi

8.1. Rozmieszczenie szkodliwych owadów leśnych w Polsce i ogólne warunki ich występowania

Rozmieszczenie szkodliwych owadów leśnych w Polsce może być rozpatrywane w dwóch aspektach - rozmieszczenia poszczególnych gatunków i rozmieszczenia ich areałów gradacyjnych.

Rozmieszczenie gatunków szkodliwych fitofagów leśnych zależy głównie od dwóch czynników - obecności rośliny żywicielskiej i warunków klimatycznych. Pewna rolę odgrywać też może stopień stowarzyszenia szkodników z innymi gatunkami owadów i roślin, z którymi uformowały się w przeszłości i stanow ią obecnie charakterystyczne entomoccno-zy w różnych biocenozach leśnych w Polsce.

W związku z. niewielkim obszarem Polski ogromna większość gatunków występuje w całym kraju, choć wyraźną odrębnością faunistyczną wyróżniają się tereny górskie, obfitujące szczególnie w specyficzne szkodniki świerka. Pewną odrębnością składu gatunkowego owadów szkodliwych odznaczają się także lasy w pasie nadmorskim, gdzie niekiedy masowo występuje korowódka sosnowa. Niejednakowe wymagania roślin żywiciclskich i roślinożcrców powodują występowanie nierzadko obserwowanej dywergencji w ich rozmieszczeniu. Areały roślin żywiciclskich są zwykle szersze od areałów owadów fitofagicz-nych. I tak np. w iclc gatunków komików żerujących na olszy, buku i jodle występuje na północnych zboczach Karpat i Sudetów do wysokości 750 m n.p.m.. a na południowych do HKK) m n.p.m.. mimo że pionowe rozmieszczenie ich roślin żywiciclskich jest tam szersze

Na izolowanych naturalnych stanowiskach jodły na Wyżynie Łódzkiej i w dzielnicy Łukowsko-Siedleckiej brak jest większości szkodników jodły, pospolitych w Górach Świętokrzyskich i na Roztoczu oraz na innych obszarach zwartego zasięgu tego gatunku drzewa.

Żerdzianka Urussowa żerująca na świerku ograniczona jest w Polsce do Puszczy Białowieskiej. gdzie też przebiega zachodnia granica jej areału. Gradacje kuprówki rudnicy i brudnicy nieparki mają miejsce w zasięgu klimatu kontynentalnego w lasach dębowych południowo-wschodniej Polski, choć same te owady w całym kraju, z wyjątkiem gór. są szeroko rozprzestrzenione.

Areały gradacyjnc szkodliwych owadów, choć zależą także od wymienionych czynników i areału żywicielskiej rośliny, klimatu, współzależności z innymi organizmami), to dodatkowo mogą kształtować się w zależności od innych ważnych czynników ekologicznych, które w' uchronię lasu noszą nazwę predyspozycji chorobowych drzewostanu. Predyspo/y-cjc chorobowe drzewostanów ukształtowały się pod wpływem zarówno warunków nalur.il-

Szkodliwe owady i ochrona produkC|i leśnei 95

nych, jak t antropogenicznych. Podatność- drzewostanów na choroby i szkodliwe fitofagi    i

zależy od stopnia /godności ich składu gatunkowego z siedliskiem Wzrasta zarówno    I

wówczas, gdy naturalne warunki siedliskowe (zasobność gleb w związki pokarmowe, Ho-    I

sunki wodne gleb. klimat) znajdują się na skraju amplitudy ekologicznej miejscowych    I

dr/cw lasotwórczych, jak i wówczas, gdy stosunki między drzewostanem a siedliskiem    i

(glebą i klimatem) zostają zakłócone przez działalność człowieka w lesic (pożary, grabie-    J

nic ściółki, wypas bydła, zmiany użytkowania gleb) lub poza lasem (oddziaływanie prze-    I

rnysłu i kopalnictwa). Wreszcie niezgodne z siedliskiem przekształcenie składu gatunkowego i genetycznego drzewostanów, intensywne metody pozyskiwania drewna na zrębach zupełnych miały ogromny wpływ na tworzenie areałów gradacyjnych szkodliwych owa-    I

dów leśnych.

Obecnie wyróżnia się trzy strefy zdrowotności lasów Polski. Strefa największego zagrożenia obejmuje Polskę od strony zachodniej na kształt podkowy, której wewnętrzną krawędź stanowi strefa umiarkowanego zagrożenia. Stosunkowo mniej zagrożone są lasy Niziny Mazowieckiej i Podlasia oraz wschodnie rubieże kraju (rys. 8.1.8.2). Sytuacja taka ugruntowała się w związku z wymienionymi poprzednio czynnikami wpływającymi na zasięg areału gradacyjnego gatunków szkodliwych. Szczególne znaczenie ma tu monotonia

Rysunek 8.1

Strefy zdrowotności lasów Polski w roku 1945 (wg Nunberga.