61617 PC060201

fi    Aforyzmów księgi} pierwsza

w tajniki przyrody. Należy "brać pod rozwagę raczej materię. jej struktury i zmiany łych struktur*¹, a także czysty akt** i prawo aktu, czyli ruchu; formy bowiem to fikcje ludzkiego umysłu, jeżeli nie ma ktoś ochoty owych praw aktu nazywać formami.

LII

Takie więc są idole, które nazywamy idolami plemienia; początek zaś biorą one albo z jednorodności substancji ducha ludzkiego, albo z jego uprzedzeń, albo z jego ograniczoności, albo z nieustannej jego ruchliwości, albo z wpływu uczuć, albo z nieudolności zmysłów, albo z tego, co nań robi wrażenie.

LIII

Idole jaskini mają źródło we właściwej każdemu naturze zarówno ducha jak i ciała, a także w wychowaniu, w przyzwyczajeniach oraz w przypadkowych okolicznościach. Jakkolwiek ten rodzaj obejmuje różne i wielorakie idole, przedstawimy jednak tylko te, których najwięcej trzeba się strzec i które najwięcej przyczyniają się do zniszczenia czystości rozumu.

LIV

Ludzie przywiązują się do pewnych nauk i rozważań szczegółowych albo dlatego, że uważają siię za ich autorów i wynalazców, albo że najwięcej poświęcili im trudów i najbardziej się do nich przyzwyczaili. Jeżeli zaiste ludzie tego pokroju zwrócą się do filozofii i rozważań ogólnych, to pod wpływem poprzednich urojeń przekręcają je i zniekształcają. Najwyraźniej występuje to na przykładzie Arystotelesa, który swoją filozofię nalural-ną podporządkował całkowicie swojej logice;’ skutkiem czego uczynił ją niemal całkowicie bezużyteczną i pole-rtncznąTChemicy zaś, na podstawie kilku eksperymentów dokonanych przy pomocy pieca, stworzyła filozofię wprost fantastyczną i o bardzo wąskim zakresie⁴*. A nawet Gilbert⁴⁴, bardzo wiele czasu straciwszy na niezwykle pracowitych badaniach nad własnościami magnesu, zaraz wymyślił filozofię całkowicie dostosowaną do tego najważniejszego, w jego pojęciu, przedmiotu.

LV

Najważniejsza, i niejako zasadnicza, różnica między umysłami, w odniesieniu do filozofii i nauk, jest następująca: jedne umysły są bardziej zdolne i dostosowane do stwierdzania różnic, inne — do stwierdzania podobieństw. Umysły mianowicie wytrwałe i bystre mogą trwać w rozważaniach oraz zatrzymywać się i rozwodzić nad każdą najsubtelniejszą różnicą; umysły zaś o wyższym polocie i bardziej ruchliwe uchwycą i zestawią nawet najlżejsze i najbardziej ogólne podobieństwa. Jeden zaś i drugi rodzaj umysłów łatwo popada w przesadę; gdy jeden stara się ująć nieuchwytne różnice rzeczy, drugi — puste cienie.

LVI

Są umysły, które rozpływają się*w zachwycie nad starożytnością, inne natomiast w miłości i pogoni za nowością; mało zaś jest takiego usposobienia, że potrafią zachować właściwą miarę, i ani nie zrywają z tvm. co dobrze postawili starożytni, ani nie lekceważą tęgo, co słusznie wprowadzają nowożytni. Przynosi to naukom 5 fUo zofii wielką 'szkodę, gdyż rączej staje się tu. to po sti onie