PC060207

86    Aforyzmów księga pierwsza

widokiem tego, co idzie je się w sztukach mechanicznych, w których ciała na drodze połączeń i rozłączeń ulegają bardzo różnorodnym zmianom, iż sądzi, że cos podobnego dzieje się także w ogólnej naturze rzeczy. Z tego wypłynęła owa fikcja elementów i ich połączeń przy tworzeniu ciał naturalnych⁶*. Kiedy znowu człowiek rozważa działającą swobodnie przyrodę, napotyka różne gatunki: rzeczy, zwierząt, roślin, minerałów; stąd łatwo wpada na pomysł, że w przyrodzie istnieją jakieś pierwotne formy rzeczy, które natura usiłuje urabiać, pozostała zaś różnorodność pochodzi albo z przeszkód, na jakie natrafia przyroda oraz z błędów, w jakie popada przy wykonywaniu swego dzieła, albo też ze zderzenia między różnymi gatunkami i przeszczepiania jednego na drugi. Ten pierwszy sposób myślenia przyniósł nam pierwsze jakości elementarne. drugi właściwości ukryte i siły specyficzne⁶³; jeden zaś i drugi należy do pustych uproszczeń myślowych, które umysł zaspokajają i odwracają go od poważniejszych wysiłków. Lecz lekatrze lepsze uzyskują wyniki, kierując swe wysiłki na wtóre jakości i takie działania rzeczy, jak przyciąganie, odpychanie, rozrzedzanie, zgęszczanie, rozszerzanie, zwężanie, rozdzielanie, przyśpieszanie itp. I byliby osiągnęli znacznie lepsze wyniki, gdyby pod wpływem obu wymienionych rodzajów uproszczeń (a mianowicie jakości elementarnych i sił specyficznych) nie byli wypaczyli tamtych (słusznie dokonanych) rozróżnień jakości wtórnych przez to, że sprowadzali je do jakości pierwszych oraz do ich nieuchwytnych i niewymiernych mieszanin albo przez to, że rozróżnień tych zaniechali i nie stosowali większej i dokładniejszej obserwacji dla wykrycia jakości trzeciego i czwartego stopnia, lecz przedwcześnie

przerwali swe dociekania. A sił tego rodzaju (nie mówię już — zupełnie tych samych, lecz w każdym razie podobnych) nie należy poszukiwać wyłącznie w lekarstwach przeznaczonych dla ciała ludzkiego, ale również w zmianach, jakie zachodzą we wszelkich innych ciałach naturalnych.

Lecz io wiele większym złem jest fakt, że przedmiot rozważań ii badań stanowią spoczynkowe zasady rzeczy, z których, a nie zasady ruchu, przez które, powstają rzeczy®⁴. Z pierwszymi bowiem mamy do czynienia, gdy rozprawiamy o rzeczach, z drugimi, gdy działamy. Bez wartości są też owe pospolite rozróżnienia ruchów, jakie występują w przekazanej filozofii naturalnej, jak powstawanie, zagłada, wzrastanie, malenie, zmiana jakościowa i zmiana położenia. Według nich, jeżeli ciało pod innym względem nie ulegając zmianie porusza się jednak z miejsca, to jest to zmiana położenia, jeżeli miejsce i gatunek pozostają te same, a zmienia się jakość, to jest to zmiana jakościowa, jeżeli zaś wskutek owej zmiany masa i ilość ciała nie pozostają te same, to ruch ten określa »ę jako wzrastanie lub malenie; a jeżeli rzeczy zmieniają się do tego stopnia, że zmieniają sam gatunek i substancję, i przechodzą w coś innego, to mówi się o powstawaniu i zagładzie. Lecz wszystkie te rozróżnienia są czysto powierzchowne i żadną miarą nie wnikają w istotę; podają miary i okresu ruchu, a nie jego gatunki. Wskazują bowiem, jak daleko, ale nie w jaki sposób ani z jakiego źródła. Nic bowiem nie mówią o dążeniu ciał ani o procesach dokonujących się w ich częściach, lecz czerpią podstawę swego podziału jedynie z tych wypadków, w których ruch ten przedstawia przedmiot zmysłom w jaskrawy sposób, inu-