67946 P1190046 (3)

22 archeologia polski wczesnośredniowiecznej

sze trzy lata odbywali studia wszyscy studenci, bez względu na przyszłą

qparfaitaarjc

Milowym krokiem w rozwoju archeologii wczesnego średniowiecza była sic ■ dostrzeżona zaraz po wojnie rocznica tysiąclecia państwa polskiego. Juz w roku 1946 Witold Hensel postulował potrzebę podjęcia na większą Or.u- badan nad polskim wczesnym średniowieczem dla uczczenia Wielkiego Jubileuszu CW. Hensel 1946). Rok później komisja Ministerstwa Kultury i Sztuki umah szczególną rolę archeologii w badaniach nad początkami państwa.

Rozwojowi badań, podejmowanych niekiedy spontanicznie w różnych częściach kraju, sprzyjał fakt. Ze wiele miast leżało w gruzach, a tym samym istniały realne możliwości przeprowadzenia prac terenowych w miejscach, które w normalnych warunkach są niedostępne; dotyczy to nie tylko historycznych centrów miast *ie również wnętrz kościołów i klasztorów wymagających renowacji czy wręcz odbudowy.

3 kwietnia 1949 r. powołano do żyda Kierownictwo Badań nad Początkami Państwa Polskiego (por. A. Gieysztor 1953). na czele którego stanął historyk -Aleksander Gieysztor. Ale już rok wcześniej zainicjowano badania terenowe kilkunastu obiektów W kolejnych latach liczba badanych stanowisk rosła, dochodząc w toku 1959 do ponad 50. Skalę przedsięwzięcia ilustruje fakt, że Kierownictwo Badań zamidniało aż 231 osób. w tym 119 pracowników etatowych — w tej liczbie znalazło się aż 50 samodzielnych pracowników nauki. Rozmach programu byt imponujący, jeśli zważymy, że w tym samym czasie przystąpiono do wykopalisk na kilkudziesięciu stanowiskach archeologicznych z okresu wczesnego średniowiecza. Byty to zarówno konstrukcje obronne grodów, ośrodki kuku religijnego, wczesnośredniowieczne miasta, porty, osady wiejskie, jak I wiele innych. Odkrycia zabytków architektury sakralnej w najstarszych ośrodkach państwa polskiego, min. w Poznaniu, Strzelnie czy Trzemesznie. sprzyjały nawiązywaniu i rozwijaniu współpracy interdyscyplinarnej z historykami sztuki i architektury. Duże znaczenie miało podjęcie prac badawczych w rejonie tzw. Grodów Czerwieńskich, lokalizowanych w pobliżu dzisiejszych wsi Gródek Nadbużny i Czernino k. Hrubieszowa. Badania te przysporzyły wielu nowych jakościowo źródeł do poznania kultury materialnej pograniczy kulturowych. Równolegle z pracami terenowymi podjęto szeroko zakrojone studia nad źródłami pisanymi dotyczącymi historii dziejącej się na zkminfi polskich, pochodzącymi z różnych kręgów kulturowych i z różnych części Europy

Długofalowym efektem działalności Kierownictwa okazało się powołanie w listopadzie 1953 r. Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN (dziś Instytut Archeologii i Etnologii PAN). Do jego prerogatyw należało m.in. koordynowanie prac badawczych w różnych regionach kraju poprzez należące do niego placówki. lntfytui współpracował ściśle z Instytutem Historii PAN. W realizacji programu brały też udział placówki uniwersyteckie i muzealne na terenie całego kraju Podwyższaniu jakości prac terenowych sprzyjała dyskusja nad metodami

eksploracji i dokumentacji, w tym nad wykorzystaniem metody stratygraficznej w badaniach stanowisk wielowarstwowych. Brala w niej udział na łamach czasopism naukowych niemal cała ówczesna elita badaczy, z Witoldem Henslem, Tadeuszem Żurowskim, Konradem Jażdżewskim i Włodzimierzem Ho-luhowiczem na czele. Wiele prowadzonych wówczas badań uznać można, pod względem poziomu naukowego oraz zaawansowania technik terenowych i dokumentacji, za wiodące w skali Europy; ich interdyscyplinarny wymiar stwarzał więc pomyślne warunki dla promocji polskiej archeologii wczesnego średniowiecza. Z perspektywy czasu okazało się, że np. pionierskie badania Włodzimierza Hołubowicza w zakresie etnoarcheologii ceramicznej wyprzedziły

0    cale ćwierćwiecze dokonania archeologii światowej.

Wyniki prac były na bieżąco publikowane i prezentowane na konferencjach krajowych i zagranicznych. Sprzyjało to upowszechnianiu się w Europie obrazu nowoczesnej metodycznie dyscypliny naukowej, jaką w latach pięćdziesiątych

1    sześćdziesiątych była w Polsce archeologia wczesnego średniowiecza. Ale choć uruchomiono w tym czasie wiele nowych czasopism, wielka liczba badanych stanowisk i pochodzących z nich materiałów spowodowała, że największym mankamentem ówczesnych badań pozostaje do dnia dzisiejszego brak opracowań monograficznych wielu stanowisk o kluczowym niekiedy znaczeniu .

Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte: udane pokłosie badań milenijnych

W drugiej połowie lat sześćdziesiątych, a zatem po zakończeniu programu badań milenijnych, trendy w zakresie badań terenowych nie uległy zmianie. Przeciwnie, w latach 1967-1980 ekspedycje „wczesnośredniowieczników* były nadal najliczniejsze. Działająca w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych eks-pedyq'a sandomierska, kierowana przez Stanisława Tabaczyńskiego, liczyła kilkadziesiąt osób. Była to wielka letnia szkoła nowoczesnej archeologii dla Studentów, archeologów i przedstawicieli nauk z archeologią współdziałających, reprezentujących różne ośrodki badawcze naszego kraju, a także dla gości z krajów europejskich i pozaeuropejskich. W czasie badań odbywały się regularnie seminaria, wprowadzano też do stałej praktyki najnowsze, niekiedy unikatowe i nowatorskie, metody eksploracji 1 dokumentacji.

Poza zespołem sandomierskim w latach siedemdziesiątych działało kilka innych wielkich ekspedycji archeologicznych prowadzących badania stanowisk wczesnośredniowiecznych, m.in. w Czersku, Płocku i Wolinie. W innych miej-^ł Sytuacja u uległa ostatnio zdecydowanej poprawie dzięki programowi badawczemu .Polska na przełomie tysiącleci", sfinansowanemu przez Fundację na Rzecz Nauki Polskiej. W wyniku jego realizacji zostało opracowanych wiele stanowisk .milenijnych'. Przewidywana jest sukcesywna publikacja uzyskanych wy-