P1190047 (3)

24 ARCHEOLOGIA POLSKI WCZESNOŚREDNIOWIECZNEJ.

y-ftrh ^ np na Osnowie- Lednickim i w części miast historycznych, prace terenowe prowadzone są w sposób ciągły po dzień dzisiejszy. Aż do przełomu politycznego schyłku łat osiemdziesiątych, w archeologii wczesnego średniowiecza triiełi    zarówno badacze rozpoczynający karierę po drugiej wojnie

«wiarcrwev jak i uczenL których początki pracy przypadały na okres międzywojenny •'pośród tych ostatnich największy wpływ na rozwój polskiej archeologii wczesnego średniowiecza miał Witold Henseł - wieloletni dyrektor Instytutu Htatońi kultur. Materialnej Pótsldej Akademii Nauk. a przez wiele lat jednocześnie kierownik Katedry Archeologii Polski i Powszechnej na Uniwersytecie tParszawskzn Wpływ ten wynikał z rozległych prerogatyw będących efektem R ufc znyi h funkcji pełnionych przez tego uczonego, ale również z faktu, że welu samodzielnych pracowników nauki tamtych lat, szczególnie w ośrodkach pr«yHanL<arim i warszawskim. było jego uczniami bądź bliskimi współpracownikami Henseł był inicjatorem wielu nowych kierunków poszukiwań, np. w zakresie badań regionalnych i mjkraregjonalnych; te ostatnie realizowano najbar-iiwj konsekwentnie w Widkopałsce i na Pomorzu. Do dnia dzisiejszego prze-trwafe. stosowana przede wszystkim w środowisku poznańskim, opracowana pn»i niego peńodyzacja okresu wczesnego średniowiecza. Pozostaje on nadal auaorem irajh iiitraj fundamentalnych opracowań; spośród nich największe    ma Sfarioinczisw wczesnośredniowieczna, która doczekała się

aż o-*rai wydań. Znaczącym dziełem i wkładem Witolda Hensla do rozwoju

są też Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesno-

historycznej (od L 4 wydawane we współautorstwie z Zofią Kurnatowską). taraych dotychczas ukazało się siedem tomów. Dużym powodzeniem cieszyły śg ficzne    ■ i )>«» liczniejsze artykuły tego autora, dotyczące m.in.

graąrk Waffan ten miał zarówno swych zagorzałych zwolenników, jak

początków miast, początków państwa polskiego, metodyki badań archeolo-

i przeciwników; a ostatni midi mu za złe zdominowanie polskiej archeologii, małgtoaKMrję krytycznych dyskusji, np. z zakresu badań nad allochtonizmem Słowian, i ^pcawmarue rządów' przez kilka dekad w sposób bez mała abso-łutrzy. Niezależnie od formułowanych ocen nie ulega wątpliwości, że dla aęębeółcgji polskiej accsnego średniowiecza byt to czas niebywalegp rozwoju i pnurnana skali i poła badań, również o szeroko realizowaną współpracę ■gMkaą. Pokłosiem tego okresu są też duże publikacje monograficzne czołowych stanowisk wczesnopolskich: Płocka, łęczycy, Sandomierza. Szczecina czy Opala

Brąkowało wszakże opracowań syntetycznych. Lukę tę próbowali zapełnić badacze ze śiodowiaca krakowskiego. W roku 1974 Andrzej Żaki opublikował rnorażnentalne dzieło Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej, które w d*śe prwnjutąn stało się pierwszą regionalną syntezą w zakresie archeo-logi wcamnego średniowiecza. Z perspektywy trzech dekad stwierdzić należy, te od czasu jej powstania nie pojawiła się żadna publikacja z nią porównywalna w drak sęgłpnakH$ a tym bardziej - ogólnopolskiej. Inni - z różnym skutkiem

— próbowali udostępniać najciekawsze wyniki badań szerszemu kręgowi odbiorców. Niedoścignionym wzorem popularyzacji pozostają publikacje Jerzego Gąssowskiego. Niektóre z nich, zwłaszcza wydane w roku 1964 Dzieje i kultura dawnych Słowian, nawet po latach znajdują wiernych czytelników. Autor ma rzadko spotykaną w środowisku archeologów umiejętność łącze-nia narracji naukowe) z przystępnym dla niespecjalisty językiem, co umożliwia dotarcie nawet z trudnymi kwestiami badawczymi do szerokiego kręgu odbiorców.

W latach osiemdziesiątych archeologia wczesnego średniowiecza zdobyła trwałe miejsce w obrębie specjalizacji archeologicznych. Podsumowaniem okresu jej .dzieciństwa'' i „dojrzewania” jest wydana w roku 1987 praca Stanisława Tabaczyńskiego Archeologia średniowieczna. Problemy. Źródła. Metody. Cele badawcze. Tytuł nawiązuje do szerszego zakresu dyscypliny, pod jakim znana jest ona w krajach Europy Zachodniej (wczesne średniowiecze kończy tam wiek X, a nie połowa wieku XIII - jak to się utrwaliło w polskiej tradycji), ale lektura nie pozostawia wątpliwości, że poruszane przez autora kwestie ogniskują się wokół problemów archeologii wczesnego średniowiecza. Podtytuł publikacji sugeruje jednocześnie, że owa specjalizacja stanowi dającą się zdefiniować całość, wyróżniającą ją spośród innych. U progu lat dziewięćdziesiątych podejmowane były również próby konceptualizacji procesu badawczego w odniesieniu do masowych źródeł archeologicznych (np. A. Buko 1990).

Istotnym przedmiotem zainteresowań pozostawała nadal kwestia pochodzenia Słowian. Ale w okresie badań milenijnych zdominowały ją potrzeby Wielkiego Jubileuszu. Innym powodem braku dyskusji w tym okresie był fakt, że część liczących się w archeologii środowisk okresu milenijnego podzielała opinie luminarzy nauki o autochtonizmie kultury słowiańskiej. Stanowisku temu w sposób dobitny dal wyraz Witold Henseł w wydanej w roku 1984 książce Skąd przyszli Słowianie Od drugiej połowy lat siedemdziesiątych, głównie za sprawą historycznej już publikacji Kazimierza Godłowskiego (Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzenienia Słowian w Europie w V-VU w. n.e.j dyskusje wkroczyły na nowy jakościowo etap. Prace tego autora, w których formułowano niebanalne pytania, ale i propozycje pozyskiwania na nie odpowiedzi, wytworzyły odpowiedni klimat do ponownego wzrostu zainteresowań kwestią alłochtonizmu Słowian. Pojawiły się pierwsze opracowania monograficzne kultury wczesnosłowiańskiej z ziem polskich, przygotowane przez Michała Parczewskiego - ucznia i „spadkobiercę" dorobku Godłowskiego, a zarazem najbardziej konsekwentnego reprezentanta tej teorii. Dyskusje animowane przy tej okazji, jak np. podczas konferencji zorganizowanej w roku 1984 w Warszawie przez Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne, nie doprowadziły jednak do ustaleń przełomowych. Wręcz przeciwnie, sygnalizowały różnice coraz bardziej dzielące środowiska archeologiczne. Istotę tej konferencji najlepiej oddaje tytuł wydanego okolicznościowego zeszytu „Z Otchłani Wieków" — Spór o Słowian.