70335 pdl8

starczy dla przykładu odwołać się do typologii ludowych postaw magiczno--religijnych, naszkicowanej przez W. I. Thomasa i F. Znanieckiego:

1.    „Wiara w powszechne ożywienie naturalnych pierwiastków, ale bez duchów odrębnych od samych przedmiotów; zgodność życia w naturze; brak możności rozróżnienia między życiem religijnym a magicznym;

2.    Wiara w świat duchów, częściowo pozytywnych, częściowo negatywnych, odrębnych od naturalnych przedmiotów; wierzenia są religijne, praktyki — magiczne;

3.    Bezwzględne rozróżnienie duchów dobrych i złych; stosunek do duchów dobrych jest religijny, zaś stosunek do duchów złych jest magiczny i tworzony indywidualnie;

4.    Wprowadzenie mistycyzmu, tendencje do samodoskonalenia się i zbawienia; osobisty stosunek do, bóstwa" (przytoczone za E. Ciupakiem).

Odwołanie się do powyższej koncepcji typologii pozwala wskazać na genetyczno-funkcjonalne powiązania katolicyzmu ludowego z przeróżnymi wątkami wierzeń ludowych o rodowodzie niechrześcijańskim. Sama już istota owych powiązań wynika stąd, iż — jak uważał L. Krzywicki — „...religijność (...) ludu wiejskiego ma właściwą sobie fizjonomię, która wypływa z warunków bytu. (...) Wieśniak żyje w nieustannej trwodze, postawiony bezpośrednio przed obliczem nieujarzmionych sił kapryśnicy — przyrody".

W powyższych słowach zawarty został również istotny podtekst społecznego funkcjonowania wątków wierzeń demonicznych, stanowiących m.in. magiczno-religijną próbę irracjonalnego opanowywania sił przyrody. Należy tu jednak stwierdzić, iż tego rodzaju odwoływanie się do wyobrażeń demonicznych występowało w wierzeniach ludowych dwupłaszczyznowo. Z jednej strony wyobrażenia demoniczne stanowiły personifikację żywiołów natury, a więc silnych wiatrów (zwłaszcza letnich wirów powietrznych), burz gradowych, wody (szczególnie bieżącej — rzeki, potoku i strumienia) czy ognia pochodzącego od pioruna. Z drugiej natomiast strony wyobrażenia demoniczne pojmowane były jako symbolicznie umowne „desygnaty" nadzmysło-wego świata istot „zarządzających" przydzielonymi im sferami przyrody (lasy, pola, wody) oraz mających przypisywany im zasięg oddziaływań na społeczne i jednostkowe życie ludzi (opieka nad domostwem i gospodarką, ochrona przed śmiercią i chorobami, sporzenie majątku itd). Niejednokrotnie obie te płaszczyzny wzajemnie się nakładały na siebie.

W świetle powyższych rozważań można sformułować dwie następujące cechy charakterystyczne polskiej demonologii ludowej:

1. Wyobrażenia demoniczne nie tworzą jednolitego systemu wierzeniowego, są swoistym konglomeratem różnorodnych wątków ukształtowanych na poszczególnych etapach rozwoju i przeobrażeń kultury duchowej ludu polskiego.

41