71663 PICT5878

2 ) takim dobraniem stopnia skali, które nic sprawiałoby większych trudno-ści w jego rozumieniu, jak i praktycznym wykorzystaniu.

Błędom w ocenianiu sprzyja także nadmiar uwzględnionych w skalach ocen kategorii zachowania się osób ocenianych, w tym kategorii nie zawsze jednoznacznie rozumianych przez osoby szacującą: (por. W. Grcvc, D. Wentura, 1991, s. 52 i ».). Na błędne ocenianie innych może wpłynąć również niedosyt kontaktów z nimi i zbyt mała liczba informacji o nich oraz nadmierny pośpiech w dokonywaniu uogólnień na podstawie otrzymanych ocen.

Ponadto wiadomo, że trudno oczekiwać rzetelnej oceny wówczas, gdy osoby szacujące nic znają dobrze cccii, które mają ocenić. W związku z tym należy zadbać o to. aby ocenianie określonych cccii było poprzedzone systematyczną ich obserwacją. W każdym razie byłoby błędem domagać się ocen natychmiast lub w ciągu zaledwie kilku dni po dostarczeniu wykazu odpowiednich cccii. Osoba oceniająca ma prawo i obowiązek dokładnego zorientowania się w sprawie ocenianych cccii, zanim dokona ostatecznej oceny.

6. Sposoby zapobiegania błędom w ocenie

Mimo iż błędy popełniane przy ocenianiu wydają się nieuchronne, istnieje cały szereg zaleceń, dzięki który m osoby oceniające mogą się icłi ustrzec. Niektóre ze wskazówek dotyczą pilnej potrzeby uświadomienia sobie róż.nych możliwości dokonywania błędnych ocen: inne zakładają szczególną troskę o trafność i rzetelność skal ocen; jeszcze inne zwracają uwagę na konieczność specjalnego przygotowania osób do udziału w badaniach za pomocą skal ocen.

Uświadomienie sobie błędów w ocenie

Samo uświadomienie sobie możliwości popełnienia błędów w ocenie wpływa na ich redukcję w większym lub mniejszym stopniu. Oczywiście nic zapobiega im całkowicie ani nic eliminuje ich bez reszty. Niemniej jest ono koniecznym warunkiem, aby ustrzec się przed nadmiarem błędów przy ocenie. Dlatego raczą niebagatelną jest zaznajomienie osób, wobec których stosujemy skalę occr. z różnego rodzaju błędami szacowania. Wystarczy niekiedy zasygnalizować niektóre z nich, by mieć pewność, że uczula się ich na dokonywanie bardziej zobiw-tywizowanych ocen.

Rzadko jednak możemy być całkowicie pewni co do rzeczywistego ich zobiektywizowania. Dlatego też otrzymane oceny trudno uznać za w pełni trafu.’ i rzetelne. Są one najczęściej wyrazem nic tyle faktycznego stanu rzeczy, itófr czcj podzielanych opinii osób oceniających w określonych sprawach.

Troska o trafność i rzetelność skal ocen

Wprawdzie zakłada się w skalach ocen względną trafność i rzetelność, błędem byłoby jednak zaniedbywanie podnoszenia ich wartości poznawczej poprzez nadanie im charakteru narzędzi bardziej wiarygodnych. Istnieją różne sposoby zwiększania trafności i rzetelności skal ocen O niektórych już wspomniano, jak np. o konieczności zastosowania skal ocen wobec cech, które są dobrze znane osobom oceniającym, lub poprzedzenia ich systematyczną obserwacją.

Trafność i rzetelność posługiwania się skalami mogą niekiedy ucierpieć wskutek braku pozytywnej motywacji do dokładnego oceniania Na przykład zdarza się niejednokrotnie, iż nauczyciele, jak również uczniowie, kierują się w swych ocenach nic tylko przeżywanym uczuciem sympatii lub antypatii do osób ocenianych, lecz także chwilowym nastrojem, w jakim aktualnie się znajdują. Zapobiec temu można poprzez odpowiednie instruowanie ich, odnośnie ważności stawianych ocen wraz z podaniem celu, jakiemu mają one służyć. Dobrze jest podkreślić także, iż otrzymane wyniki nic będą wykorzystane dla innych celów, jak tylko poznawczych.

Znane są również różne zalecenia, dotyczące zapobiegania i przezwyciężania konkretnych błędów szacowania. Tak np. celem uniknięcia błędu łagodności zaleca się taką konstrukcję opisowej skali ocen. aby występujące w niej negatywne zachowania zredukowano do niezbędnego minimum. W przypadku zaś zapobiegania i przezwyciężania błędu tendencji centralnej proponuje się „pozostawienie większych przerw między środkowymi kategoriami (zachowań — pr/yp. M.ł..( albo [...] wprowadzenie większych przerw między środkowymi kategoriami położonymi bliżej krańców skali niż między kategoriami środkowymi". Natomiast występowaniu efektu halo możemy przeciwdziałać .jeżeli będziemy wiedzieli. w’jakich sytuacjach na pewno wystąpi" (J. Brzeziński, 1975, s. 73).

Niektórzy podkreślają, iż trafność i rzetelność skal ocen jest większa, jeśli osoby, będące przedmiotem oceny, nic zdają sobie z tego sprawy. Na dowód tego przytacza się zachowanie złodzieja, który wiedząc, że jest obserwowany, a tym samym ocenianym, nic będzie w tym czasie skłonny do przywłaszczania sobie czegokolwiek, co bynajmniej nic świadczy, że przestał być złodziejem (W. Grcvc, D. Wentura, 1991, s. 65).

Przygotowywanie osób oceniających

W zapobieganiu błędów w ocenianiu — oprócz uśw iadomienia ich sobie oraz troski o ich trafność i rzetelność — dopomaga również odpow iednie przygotowywanie osób do udziału w badaniach za pomocą skal ocen. Pewnym krokiem w tym kierunku jest zasygnalizowane wcześniej uświadomienie osób objętych badaniami, o możliwości popełnienia przez nich różnych błędów przy occ-