page0168

164

ziemi. W skorupie ziemi muszą w takim razie powstawać napięcia, które prowadzą do tworzenia się gór fałdowych, a oprócz tego części skorupy ziemskiej zapadają się, podążając za kur-czącem się jądrem. Każde takie zapadnięcie się bezwątpienia musi wypychać magmę do góry, wyciskać ią na powierzchnię, i o ile możności utrzymywać słupy lawy na jak najwyższym poziomie« ¹,

W końcu przed 2 laty wystąpił uczony genewski Albert Brun²) z twierdzeniem, że w magmie nie znajduje się zupełnie woda, a więc i przy wyrzuceniu magmy nie może być czynną; para wodna, znajdująca się w obłokach dymu, wydzielającego się z krateru, oraz we fumarolach (pary gazowe, wydobywające się z otworów w powierzchni skorupy) ma swe źródło w wodzie atmosferycznej, która nacieka do pewnej tylko głębokości, a zamieniona w parę pod wpływem gorąca, bijącego z krateru, wydobywa się na zewnątrz wraz z innymi gazami. Wywody Bruna nie są bynajmniej czysto teoretyczne, lecz opierają się na dochodzeniach doświadczalnych przy najrozmaitszych wulkanach czynnych Europy. Czynność w^yrzuce-nia lawy przypisuje Brun procesom chemicznym wewnątrz mas skalnych, poddanych wielkiemu ciśnieniu, oznaką zaś zewnętrzną tych procesów są opary gazowe kwasów soli amoniakalnych. Niejeden szczegół wywodów Bruna zasługuje na uznanie i na baczną uwagę, ale wymagają one jeszcze licznych obser-wacyi, aby mogły być przyjęte bez żadnych zastrzeżeń. Wyniki bowiem, do których doszli różni badacze wulkanów, przemawiają raczej za tern, że różne czynniki wchodzą w grę przy wybuchu wulkanu, aniżeli za tern, aby jednej tylko jakiejś przyczynie miano przypisać cały skutek.

§ 27. Trzęsienia ziemi.

Jeszcze nie przebrzmiały echa strasznej katastrofy trzęsienia ziemi, które w dniu 28 grudnia 1908 nawiedziło wybrzeża

’) Por. Neumayr: Dzieje ziemi j. w., str. 304.

W. Branca: Wirkungen und Ursaohen der Erdbeben. Rektorats-rede 1902; tegoż: Schwabens 125 Vulkanembryonen und dereń tufferfultte Ausbruchsrohren Jahreshefte fur vaterl. Naturkunde in Wiirttemberg. Stuttgart 1894 i 1895. Nr. 50 i 51.

^a) Por. Albert Brun: Le Yolcanisme — w Le Globe, t. 46. Geneve 1907.

http://rcin.org.pl