72150 P5090101

■Ł—^

jest w Chamie n id

iach recenzentów ka, ulegali - choj idi”, inni zarzucał Wspominany p_e. ideę,⁴⁸ a Teodoj-t kazalnicy lub m

na, tzn. adekwat W Upominku del lał się z patosem ; iści. Podobne stal radzenia” z recen-eniu duszy chłop-podwalin, Paweł

35

Orzeszkowej kom-krytyka, Orzesz rię Wirtemberską tą i Łucję Rauten-jji malowały wieś-efa Ignacego Kra-łączny; pokazuje, ńna powieść, mocno się zazna-otarbiński czy po eść jako studium ie naturę Franki, jreukierunkowy-lowski miał za złe Itoej) i poświęciła

17.

9.

VII. MIEJSCE CHAMA: PRÓBA REKONSTRUKCJI

powieść postaci marginalnej, a w dodatku złej i krnąbrnej.⁶² Krzyżanowski pisał o wpływie powieści Tołstoja, a współcześni historycy literatury podkreślali przypuszczalny wpływ, jaki mogły wywrzeć na pisarkę powieści francuskie — Pani Bouary Flauberta i Herminia Lacertewc braci Goncourtów.⁵³

Wypada dodać na marginesie, że temu rozrzutowi opinii towarzyszyły także inne napięcia interpretacyjne. Koncentrowano się, co wcześniej zauważył Pigoń, albo na postaci Pawła, albo na osobie Franki W ocenie bohaterki posługiwano się czasami neutralnymi określeniami medycznymi (historyczka u Iwaszkiewicza i Kłosińskiego) lub antropologicznymi (amoralna dzikuska Żmigrodzkiej⁶⁴); częściej brały górę określenia wyrażające pogardę i niechęć (małomiasteczkowa lafirynda, Kotarbiński; wykolejony produkt miejski, Raszewski; żona-wywłoka, Krzyżanowski). Epitety te pojawiały się bez względu na ocenę stopnia „mimetyczności” czy „literackości” powieści; były wyrazem pozaprofesjonalnych preferencji piszącego (krytyka), przedłużeniem niejasnej granicy między życiem a literaturą.

VII. MIEJSCE CHAMA: PRÓBA REKONSTRUKCJI

Krytyka literacka nie była zgodna także w kwestii miejsca, jakie zajmuje Cham w pisarskim dorobku Orzeszkowej. Chmielowski zapoczątkował tradycję pisania o Chamie jako powieści ludowej, z czego wynikał logiczny związek tego utworu z Nizinami i Dziurdziami. Żmigrodzka akcentowała inną triadę: Cham - Dwa bieguny - Au-stralezyk, biorąc za podstawę stosunek pisarki do ideologii Ibłstojow-skięj i budowanie nowej duchowości. Czasami włączano po prostu Chama w „krąg nadniemeński”.⁶⁶

Wydaje się, że Cham jest jedyną w dorobku Orzeszkowej powieścią o miłości, trochę kamuflowanym, trochę ubezpieczonym przez

⁶²    St. Tarnowski, „Przegląd Polski” 1889/90, t. 94.

⁶³    Myślę tu o opiniach zawartych w cytowanych już pracach Głowińskiego i Kłosińskiego,

⁶⁴    M. Żmigrodzka, Literackie uwłaszczenie chłopa (O„Chamie"Orzeszkową), „Wieś” 1948, nr 23, s. 2.

⁶⁶ H. Huszcza-Winnicka, W kręgu nadniemeńskim, „Gazeta Polska” 1938, nr 355; krąg ten tworzyły obok Chama — Nad Niemnem i Bene nati.