73830 ScannedImage 27

pracowali jako rolnicy, i tłumnie podążać do miast, spodziewając się w ten sposób dostać do armii jako mawali (klienci)^{1 2}. Stanowiło to podwójną stratę dla skarbca, ponieważ przy przejściu na islam ich podatki zostały w dużej mierze zmniejszone, a stając się żołnierzami nabywali uprawnienia do specjalnego zasiłku. Al-Haggag przedsięwziął niezbędne środki celem przywrócenia porządku, odsyłając takich ludzi do ich gospodarstw i nałożył na nich ponownie wysokie daniny, jakie płacili przed przejściem na islam. Danina ta obejmowała ekwiwalent za podatek gruntowy (harag) i pogłówne (gizja). Al-Haggag zmusił nawet Arabów, którzy nabyli "własność ziemską na terenach podlegających podatkowi gruntowemu, do płacenia normalnego podatku gruntowego.

Kalif 'Umar II (717-720) próbował zaradzić niezadowoleniu wśród neomu-zułmanów przez wprowadzenie starej zasady swego dawnego imiennika, że muzułmanin, czy to Arab, czy mawia, nie potrzebuje płacić w ogóle żadnej daniny, lecz obstawał przy tym, że ziemie podlegające podatkowi gruntowemu są wspólną własnością gminy muzułmańskiej³. W ten sposób zabronił po 100 r. hidżry (718-719) sprzedaży ziemi podlegającej podatkowi gruntowemu Arabom i muzułmanom i oświadczył, że jeśli posiadacz takiej ziemi zostałby nawrócony, własność jego powinna być oddana gminie tej wioski i odtąd będzie mógł nadal uprawiać ją jako dzierżawca.

Polityka 'Umara nie przyniosła spodziewanych rezultatów. Zmniejszyły się dochody państwa i zwiększyła liczba klientów w miastach ⁴. Wielu Berberów i Persów przyjęło islam, aby korzystać przy tym z przyznawanych im przywilejów pieniężnych. Późniejsza praktyka powróciła, z małymi modyfikacjami, do poprzedniego systemu al-Haggaga. Stało się to dopiero wtedy, gdy przeprowadzono podział pomiędzy pogłównym, ciężarem, który „odpada z chwilą przyjęcia islamu¹⁴, a podatkiem gruntowym, który pozostaje. Ponieważ gizja była stosunkowo małą pozycją w dochodzie, do skarbca w dalszym ciągu napływały główne sumy z podatku gruntowego i ostatecznie nie ucierpiał bardzo z tego powodu.

Inne reformy kulturalne i rolne przypisuje się obrotności i energii ał-Haggaga. Za jego rządów przekopywano kanały i odrestaurowano wielki kanał pomiędzy Tygrysem a Eufratem. Osuszano i uprawiano zalane lub nie uprawiane dotąd ziemie. Al-Ha§pg przyczynił się do rozwoju znaków diakrytycznych w ortografii arabskiej, w celu rozróżnienia podobnie pisanych liter, jak: ba’, ta’ i ta,’, dal i dal, oraz do przyjęcia z pisma syryjskiego znaków samogłoskowych, (łammy (u), fathy (a) i lasry (i), umieszczanych nad lub pod spółgłoskami³.

Do przeprowadzenia tej reformy w ortografii skłoniła go chęć uniknięcia błędów w recytacji świętego tekstu, którego krytyczne wydanie widocznie przygotował. Ponieważ zaczął swą karierę życiową jako nauczyciel, nigdy nie przestał interesować się literaturą i krasomówstwem. Patronował w sposób szlachetny poezji i nauce. Beduiński satyryk, Garlr, który wraz ze swymi rywalami al-Farazdaqiem i ał-Ahtalem stanowili poetycki triumwirat w okresie Omajjadów, był jego panegirystą, jak również poetą kalifa 'Umara. Jego lekarz był chrześcijaninem zwanym Tajaduą⁴⁷. „Niewolnik Taqif“, jak przezywali go jego iraccy wrogowie, zmarł w Wasit, w czerwcu 714 r., w wieku 53 lat, zostawiając imię, które jest bez wątpienia jednym z najsławniejszych w rocznikach islamu.

ZABYTKI ARCHITEKTURY

Do wybitnych osiągnięć tego okresu należy zaliczyć również wiele zabytków architektury. Niektóre z nich przetrwały do dnia dzisiejszego.

Kalif Sulajman wybudował w Palestynie na ruinach najstarszego miasta ar-Kamlę⁴³, którą uczynił swoją rezydencją. Ślady jego pałacu były widoczne tam aż do czasu pierwszej wojny światowej, a minaret Białego Meczetu (który po meczecie Omajjadów w Damaszku i Skalnej Kopule w Jerozolimie stal się trzecim głównym sanktuarium Syrii) został odbudowany przez Mameluków na początku XIV w. i stoi do dziś. Wraz z Sulajmanem imperialna stolica przestała być siedzibą kalifów. Hisam rezydował w ar-Busafa, rzymskim osiedlu blisko ar-Kaqqi ^w. W r. 691 'Abd ał-Malik wzniósł w Jerozolimie wspaniałą Skalną Kopułę (Qubbat as-Sahra), niewłaściwie nazywaną przez Europejczyków „Meczetem 'Umara", aby skierować tam pielgrzymkę zamiast do Mekki, która była w posiadaniu jego rywala Ibn az-Zubajra. To, że 'Abd al-Malik był jej budowniczym, stwierdza kuficka inskrypcja zachowana wokół kopuły meczetu. Z górą w sto lat później budowla ta została odnowiona przez abbasydzkiego kalifa al-Ma’muna (813-833), który bez skrupułów wstawił swoje własne imię zamiast imienia 'Abd al-Malika, lecz przez niedopatrzenie zapomniano zmienić datę ^so. Architekt abbasydzki, zestawiając razem litery nowego imienia, ścieśnił je na wąskiej przestrzeni, na której pierwotnie były litery imienia 'Abd al-Malika ⁵¹. Tuż obok Kopuły w południowej części świętego terenu 'Abd al-Malik wzniósł drugi meczet, prawdopodobnie na miejscu, gdzie dawniej stał kościół.

" Lub Tijaduą, grec. Tkeodoeus. Ibn al-Tbri. s. 194.

¹⁸    Al-Baladuri. s. 143 = Hitti, s. 220.

¹⁹    Identyfikowane przez niektórych z al-Ifajr aś-Śarip, na wschód od Palmyry.

⁵⁰ Napis ten w obecnej formie brzmi następująco: „WYBUDOWAŁ TĘ KOPUŁĘ SŁUGA BOGA'ABDrULLAH AL-IMAM AL-MAAlCNl WÓDZ WIERNYCH W ROKU SIEDEMDZIESIĄTYM DRUGIM. OBY BÓG ZECHCIAŁ PRZYJĄĆ GO I OSZCZĘDZIĆ GO. AMEN".

^al De Vogiie, Le tempie de Jenigalem. Paris 1804. s. 85 n. byt pierwszym, który miał odkryć ten falsyfikat.

187

1

Słowo to, używane później dla wyzwoleńców, nie miało żadnego związku z niższością.

2

“ Al-Mubarrad, s, 280.

3

   Ibn Sa'd, t. V, s. 262, 277; Ibn 'Asakir, t. IV, s. 30; al-Ja'qubi, t. II, s. 362; Ibn al-Gawzi, Si rat 'Umar ibn 'Abd al-’Azis, Cairo 1351, s. 88 n.

4

   Ibu al-Gawzi, s. 99 n.

⁴* Ibn Ijallilcau, Wafajat al-a'jan, t. I, Cairo 1299, s. 220 n. — de Siane, Ibn Khallikan‘s Biografiami Dictiomry, t. I, Paris 1843, s. 359 n.; por. as-Sujiiti, Jtgfin, t. II, s. 171; T. Nóldeke, Geschichlc des Qonms, Gijttingeu 1860, s. 305 - 309; por. G. C. Miles, „Journal, Near East Studies“, t. VIII (1948), s. 236-242.