75275 obraz 3

rodzenie kultury Majów, jakoby za sprawą meksykańskiego Kukulkane (Kukumac w Popol Vuh, p. wyżej), heroiczno-legen-darnego przeobrażenia boga Kecalkoatla, „Pierzastego Węża”, którego postać widnieje, jako motyw zdobniczy, na kolumnach potężnych piramidalnych świątyń w Cziczen: Ica, wielkiej metropolii Nowego Imperium⁶⁵. Ale Icamna jest od Cziczen Ica starszy, przynależy prawdopodobnie do wcześniejszego, zwanego Starym imperium, okresu wielkiej oryginalnej kultury Majów, obejmującej Peten północny (Gwatemala), Honduras i południowy Jukatan ⁵⁶; rozwinęła się ona na bardzo starym podłożu kultury miejscowej, genetycznie i organicznie związanej z uprawą kukurydzy i zrodzonej, jak twierdzą niektórzy badacze, kilka tysięcy lat wcześniej na wyżynie zachodniej Gwatemali⁵⁷.

I.    •’ *    '    '

Z tego właśnie najdawniejszego podłoża kultury rolniczej wywodzi się starożytna bogini ziemi i roślinności, której ślad przetrwał w Meksyku w osobie „huazteckiej” Tlacotteotl (maya), wyobrażona jest, między innymi, na steli z Pedras Negras (Peten), w chwili kiedy na jej ciało sypie się ziarno zbóż, rozsiewane przez boga ziarna⁵⁸. Do tego samego pojęcia sprowadza się też zapewne bogini Iczel, żona Icamny, „Junona Majów”, małżonka „Zeusa” Majów, opiekunka ciężarnych kobiet (por. Istotę Najwyższą Meksykanów, w jej aspekcie bóstwa jednego w dwóch osobach), której Majowie zawdzięczali wynalazek tkactwa (jak Icamnie wynalazek pisma hieroglificznego); być może, boginię tę utożsamiano z księżycem (jak Icamny ze słońcem) i stąd uważana była też za boginię powodzi; zniszczenia i śmierci⁵⁹.

Dodać trzeba, że z ideą wielkiego bóstwa żeńskiego spotykamy się także u ludów nie mówiących ani językiem maja ani nahua: taką jest bogini Cueravahperi, „Stwórczym”, u dawnych Tarasków, pojmowana jako matka, „matka bogów” (por. Tlagolteotl teteo innan), „matka wszystkich bogów' ziemskich”⁸⁰.

Is.

MMMMMI

Ir

Rozdział dwudziesty czwarty

AMERYKA POŁUDNIOWA¹ 1. OBSZAR PÓŁNOCNY (WYBRZEŻE MORZA KARAIBSKIEGO)

U progu kontynentu południowoamerykańskiego, u Indian Kuna w Panamie, spotykamy pojęcie Najwyższego Stwórcy (wspólne pozostałym Indianom z Darienu). Zowie się on. Papa-chunati albo Olokupilele (albo jeszcze Diolele, od hiszpańskiego Dios i indiańskiego lele (nele), co znaczy „święty”, „uświęcony” w różnych odcieniach znaczeniowych). Diolele jest surowym sędzią, karze za grzechy, w pierwszym rzędzie za kradzież i wykroczenie seksualne; jest wszechwiedzący i nawet najdrobniejsze przewinienie nie ujdzie jego sankcji karzącej, żaden grzesznik nie znajdzie u niego zmiłowania. „Zdawałoby się — pisze Erland Nordenskióld — że pojęcie boga tak srogiego i bezlitosnego zrodziło się raczej pod wpływem surowej doktryny kalwińskiej niż z tolerancyjnego ducha katolicyzmu”. Niewątpliwie w religii Indian Kuna niemałą rolę odegrały wpływy misjonarskie. „Niemniej — dodaje tenże Nordenskióld — znamienne jest, o czym pisze już Oviedo w początkach XVI w., że Indianie Kueva, szczep pokrewny, jeśli nie identyczny ze szczepem Kuna, karali kradzież, choćby tylko jednej kolby kukurydzy, z nieubłaganą surowością (obcinali złodziejowi dłonie i zawieszali mu je na szyi)” ².

Nasuwa się tu porównanie z surowością Teckatlipoki, azteckiego Jahwe (patrz wyżej); a ponadto przytoczyć można inny jeszcze element wspólny dawnym wierzeniom meksykańskim i wierzeniom szczepu Kuna: jest nim koncepcja wszechświata zbudowanego z ośmiu stref nieba, położonych jedna nad drugą, i z tyluż stref otchłani, sięgających coraz dalej w głąb ziemi. Nie brak też

385