75581 zdjeW7

zama do rzeczy Ponadto owa antropomorli/acja tarczy pozwala na przypisanie jej jjPji •ręct metafizycznych - obronnych w najszmnm (ego słowa znaczeniu.

Omówione tutaj szkicowo typy liryki bezpośredniej liryka osobista, liryka roli .tWfkl maski — ukazują — z jednej strony - możliwości w zakresie kreowania podmiotą lirycznego przez autora, zaś z drugiej - konsekwencje ich tekstowego zastosowania. Jak nietrudno zauważyć, owe trzy typy lin ki stanowią trzy możliwości dystansowania się autora wobec problematyki utworu, trzy sposoby kreacji lirycznej, wraźcie trzy konwencje liryczne.

Liryka pośrednia

mocno przeciwstawia się liryka pośrednia. Jest to laki typ wypowiedzi lirycznej, która prowadzona jest w trzeciej osobie, zatem forma %ramaty<zn* użyta w utworze nic odnosi się podmiotu lirycznego. O lirycznym charakterze takiej wypowiedzi przesądza emocjonalny stosunek podmiotu do świata pmdMawionego. który w taki sposób staje się funkcją podmiotowego przeżycia. Oto przykład:

Gotyckie wiett i igliwia w dobnr potoku wdilrb Mount Tuulpui gdzie rankiem i wicczomn Spt* nfk jak oceanu gniew i uflicecmr

w tym itumiaor aibmflafrw pokazują przekrój drzewa miedziany pień zachodu

a dojarh mrzmieraie regularnych jak kręgi na wodzie

i Ima pnrwrouiy wpisał daty ludzkiej historii

ca) od środka pnia pożar dalekiego Rzymu za czasów Nerona

w połowie bitwa pod Hasungt nocna wyprawa drakkarów

popłoch Angkaaksouów śmiert! uicwraęsnego Harolda

opowiedziana jot cyrklem

| wramr tuż przy wybrzeżu kpcy lądowanie Aliantów w Normandii

Tacyt tego drzewa byi geometrą nie znal przymiotników me znal składni wyrażającej przerażenie nic znal żadnych słów więc bzyl dodawał lata i wieki jakby chciał powiedzieć że nic ma ■ar paca narodzinami I śmiercią nk tylko narodziny i śmierć I wewnątrz krwawa miazga sekwoi'

fZ. Hcrhm, Stkuoja)

Podmiot liryczny w sposób niesłychanie powściągliwy i zdyscyplinowany — nic zdradza H żadną kategorią gramatyczną — a więc bez emocji relacjonuje to, co Widzi w Kalifornii: poprzeczny przekrój pnia sekwoi, długowiecznego drzewa, na którym pomysłowo usytuowano trzy daty informujące o wieku drzewa, rówieśnika naszej ery. jednak sposób, w jaki to robi, ujawnia, żc świat przedstawiony w jego

relacji jest tylko pretekstem do wyrażenia własnej tyle przerażającej, co prawdziwej refleksji historiozoficznej. Świat przedstawiony utworu nie powstał w wyniku obciążenia tekstu funkcją komunikaty wno-poznawczą, lecz ukazany jest w niepowtarzalnej specyfice jego podmiotowego przeżywania: rosnące sekwoje są zatem „gotyckim wieżami z igliwia”, przekrój pnia — „miedzianym pniem zachodu”, czyli jakby również słońcem (pery fraz a); gęsta mgła musi robić na podmiocie niesamowite wrażenie, skoro przyrównuje ją do gniewu i uniesienia nieodległego oceanu, itd. Pomysłodawcę oznaczania wieku drzewa nazywa Tacytem 'me toni mi a, i mówi, że był „geometrą drzewa”, który dzieje ludzkości „opowiada cyrklem”. Był to według niego taki historyk, który odmierzał odległości między zbrodnią a wojnami.

Wypowiedź podmiotu lirycznego nie jest zatem w żadnym stopniu rzetelną informacją o tym, co widział, jego relacja nic pokrywa się z żadną inną relacją zwiedzających rezerwat sekwoi, jest bowiem obrazem subiektywnego ode żucia kogoś, kto pragnie inspirowany fenomenem przyrody — zwerbalizować fenomen historii. Tekst tego utworu jest przeto dokumentem intelektualnych doznań, wyrażonych językiem poetyckim.

Przykład ilustrujący lirykę pośrednią został dobrany zarówno ze względu na jego poetycką urodę, jak i ze względu na przydatność do wypunktowania korzyści wynikających z narracji liryczn ej. Zauważmy, że relacja taka w stosunku do prowadzonej w pierwszej osobie zapewnia jakby większy dystans wobec świata przedstawionego, ponieważ pozornie przynajmniej autonomizujc go; świat przedstawiony uzyskuje dzięki temu chwytowi pewien stopień niezależności i procentuje w tym, że świat ten jest przedmiotem nie tyle przeżycia, ile refleksji. Przydatność liryki pośredniej ujawnia się w całej pełni właśnie w liryce filozoficznej i refleksyjnej, w obrębie której dyskrecja uczuć jest najbardziej pożądana. Jak się wydaje, jest to najtrudniejszy i tym samym niezwykle wartościowy typ liryki, ponieważ subiektywizm spojrzenia i oceny — wartości warunkujące liryczny charakter wypowiedzi — podporządkowany zostaje, albo lepiej — prowadzi do sformułowania myśli, uogólnienia, morału, nauki itp., które mają charakter emocjonalnie stonowany.

*

Omówiłem dotąd sposoby organizacji wypowiedzi lirycznych, które odróżniają się kategorią gramatyczną: wypowiedź w pierwszej i trzeciej osobie liczby pojedynczej, i wskazałem na konsekwencje takiego konstytuowania się podmiotu lirycznego w tekstach utworów. Jednak w praktyce lirycznej spotykamy również teksty wypowiadane w pierwszej osobie liczby mnogiej:

Wydzieramy ziemi zazdrosnej Węgla czarnego sześciany.

W sztolniach, w kopalniach o ściany Dzwonią żelaza żałośnie.

285