75663 Zdjęcie1183 (2)

równie niewielka, jak możliwość odd>ui , „formy" 1 „troki" zjawisk społecznych, kierowany podobnymi intencjami — proponował Simmel. Jest to jedna z tych teoretycznych operacji, które, jakkolwiek elegancko wykonane, w zetknięciu z rzeczywistością objawiają całą iwą nleprnktyczność.

HOOZAJIIYITIMOW IFOLBCZNYCM I PODZIAŁ IOCJOŁOOII

Socjologia jest „nauką o Jednej apecjalnej diicdilnio wartokl I czynności ludzkich", a nie o kulturze Jako takiej; jeat nauką o interakcji ipoltanoj, a nie nauką o społeczeństwie w ma czenlu, w jakim traktowali o nim twórcy aocjo-logii i wląknok socjologów współczesnych Znanieckiemu. Z powodów, o których była Jut mowa, według autora Wstępu do socjologii „(...) społeczeństwo w znaczeniu konkretnej zbiorowości ludzkiej, rozpatrywanej w całokształcie swego żyda kulturalnego, nie może być przedmiotem Żadnego systematycznego i wyjaśniającego ujęcia” Takie pojęcie społeczeństwa mogłoby mieć zastosowanie co najwyżej do hordy pierwotnej. Początkowo Znaniecki unikał w tekstach używania słowa „społeczeństwo". Dopiero w ostatnich pracach dokonał niejakiej rehabilitacji tego terminu, co jednak — jak zobaczymy — nie oznaczało zmiany sposobu pojmowania przedmiotu socjologii, który pozostaje ograniczony do swoistych układów (systemów) społecznych, jakimi są działania i wartości.

Odrzucając koncepcje socjologii jako „nauki o społeczeństwie" lub „podstawowej nauki o społeczeństwie”, Znaniecki uznał za jej właściwy przedmiot cztery rodzaje „dynamicznych układów społecznych", wyróżnione że względu na ipoeób połączenia w nich czynności i war-tości “ Chodziło przy tym, oczywiście, o ukła-

dy w charakterystycznym dla niego znaczeniu

układów odosobnionych czy też - według póż-

niejazego ujęcia - względnie odosobnionych.

55    autor Wstępu eto socjologii dołączył

do czterech wymienionych piąty rodzaj układów społecznych - wspomniane ..społe czeńs-

twn”. Te ostatnie możemy na razie pominąć, ponieważ bez omówienia układów prostszych (zwłaszcza teorii grup społecznych) wszystko, cokolwiek powicdziclibyśmy na ich temat, zawisłoby *w próżni łuta, co gorsza, mogłoby siq skojarzyć z tradycyjnymi koncepcjami, które Znaniecki krytykował. Cztery rodzaje układów

■polecanych - wyróżniona po raz pierwszy we

W*tcr>te do socjologii - to czynności społeczna,

stowunlcl społeczne, osoby społeczne i grupy «pol oczne.

Porządek, w Jakim układy (systemy) ta zostały wymieniono, nio był przypadkowy. Teoria czynności to w pewnym sensie podstawa całej

konstrukcji Znanieckiego, ponieważ - jak pisał

—- „(—) czynności społeczne są najprostszym rodzajem danych społecznych; stanowią one podstawę obyczajów i praw, ról osobistych i organizacji grupowej. Można o nich powiedzieć, iż są tworzywem, z którego powstają wszystkie barci ziej złożone i skomplikowane realności społeczne. Z tego powodu ich badanie musi poprzedzać i warunkować inne badanie socjologiczne*' Pogląd ten wydaje sic w kontekście teorii Znanieckiego naturalny, ponieważ wartości są dla niego niczym innym, jak aktualnymi lub potencjalnymi przedmiotami czynności *•- W związku z czym bez ■wiedzy o tych ostatnich niczego o kulturze powiedzieć nie potrafimy.

Uznanie przez Znanieckiego czynności «po-łecznych za takty elementarne nie pociągnęło wszakże za sobą konsekwencji redukcjoniatjra-_nych, z Jakimi mamy do czynienia chociażby