76197 Obraz (233)

Jakie .kombinacje cech stwarzają lepsze możliwości przybliżenia skonstruowanego pojęcia frazeologii do tego, co rzeczywiście zwraca naszą uwagę, kiedy obserwujemy przykłady klasyczne?

Są cztery główne, wstępnie narzucające się możliwości:

(1)    „wielowyrazowosć + asumaryczność znaczenia” („odtwarzalność” towarzyszy tu „asu-maryczności”);

(2)    „odtwarzalność + wielowyrazowosć 4- obrazowość”;

(3)    „odtwarzalność + wieiowyrazowcść -f ekspresywuość”;

(4)    „wielowyrazowosć + elementarna składnikowość” (i tu „odtwarzalność" jest narzucona automatycznie, mianowicie przez drugą z wymienionych cech).

Idąc za możliwością (2) lub (3), czynimy z frazeologii dział marginalny w tym sensie, że wyrażeń obrazowych lub ekspresywnych może w języku nie być, nie może zaś w nim zabraknąć wyrażeń neutralnych - bo obrazowość lub ekspresywność pojawiają się dopiero w kontraście z wyrażenianu neutralnymi. Ten sposób kcncypowania „frazeologii” dobrze odpowiada pewnemu stereotypowa myślowemu, jaki się w odniesieniu do frazeologii ukształtował. Zgodnie z tym stereotypem, frazeologia to szczególna,a zarazem drugorzędna, w znacznej mierze „omamentaeyjna”, ostatecznie zaś niekonieczna, część leksyki. Przykładem ujęcia zbliżonego do modelu (3) jest to, jakie prezentuje praca (MoKHemco 1980) (inne cechy, np. obrazowość, odgrywają tu w opisie wielką rolę, ale nie są w ścisłym sensie kryterialne), przykładem ujęcia zbliżonego do modelu (2) jest to, jakie zarysowuje Hougaard (Hougaard 1986).

Zupełnie inaczej jest z podejściem (4). Decydując się na powiązanie terminu „frazeologia” z pojęciem jednostki języka”, bo o nią chodzi tam, gdzie mówimy o „składnikowości elementarnej”, czynimy z problemu frazeologii po prostu centralną kwestię lingwistyczną. Jakkolwiek bowiem dokładnie scharakteryzujemy „jednostkę języka” (jednostkę pierwszego szczebla rozczłonkowania”), pojęcie to jest absolutnie konieczne i absolutnie fundamentalne; ponieważ zaś nie ma żadnych zewnętrznych wskaźników granic jednostek języka, a mogą one być w miejscach najprzeróżniejszych, przy czym mają tendencję do tego. by się właśnie nie pokrywać z granicami pojedynczych wyrazów graficznych, fonologicz-nych czy fleksyjnych, prawdziwym, pierwszoplanowym problemem badawczym tam, gdzie

1S

chodzi o to właściwe, poprzedzające wszystkie inne. zadanie językoznawstwa (w węższym sensie), jakim jest rejestracja jednostek języka, staje się analiza połączeń wyrazowych zmierzająca do oddzielenia regularnych produktów od ąuasi-kombinacji, tzn. faktycznych jednostek języka (o doniosłości frazeologii dla analizy języka mówi wspaniale Weinreich 1980: 208-264).

Dodajmy do tego, że wprawdzie nie ma, teoretycznie rzecz biorąc, żadnej konieczności, by jakieś jednostki języka były wielo wyrazowe i w tym sensie owoc naszych poszukiwań nie jest czymś koniecznym w języku, podobnie jak nie są konieczne choćby* wyrażenia obrazowe, ale nie ma również żadnej teoretycznej konieczności istnienia jednowyrazowyoh jednostek języka. Pod tym względem jednowyrazowce i wielowyrazowce stoją na jednej płaszczyźnie. Jest tylko faktem empirycznym, że jednowyrazowe jednostki języka istnieją i że one najbardziej rzucają się w oczy. Właśnie dlatego tropienie wielo wyrazowych jednostek języka jest praktycznie zadaniem głównym.

Skoro jednak okazuje się teraz, że istota badań nad frazeologią w ujęciu (4 ) polega na ustalaniu nifet ypowycb (świadomie używam tu tego nieostrego.wyrażenia) jednostek języka, to można Śmiało porzucić zawarty w sformułowaniu (4) wymóg wielowyrazowości. Szczególne wypadki jednostek języka w postaci jednowyrazowej, a także w postaci kombinacji wyrazów i części wyrazów (por. ja ._po_jak w ja d pokrzyczę), aż się proszą o

to, by je również objąć mianem frazeoiogizmów*; niewątpliwie od potocznej intuicji takie rozwiązalne nie odbiega rażąco lub nawet jest (dla wielu) czymś najzupełniej naturalnym (ludzie bardzo często mówią spontanicznie o ..zwrotach" tam, gdzie chodzi o szczególne jednowyrazowce, na równi z wielowyrazowcami, choć nie nazwrą oczywiście zwrotem na przykład wyrazu pies).

Z drugiej strony wyrażenia tvieiowyrazow*e zajmą w badaniach nad jednostkami języka tak czy* inaczej miejsce wyróżnione. Jest ich na pewno bez porównania wnęcej niż jednostek jednowyiazowych - idą one jawnie w grube miliony, podczas gdy jednowyrazowce nawet przy rozszczepieniu znaczeniowym tworzą raczej grupę rzędu setek tysięcy*. Jednocześnie, mimo teoretycznej możliwości istnienia języka o jednostkach wyłącznie jednowyrazowych. praktycznie now-e potrzeby w myśleniu i porozumiewaniu się w* połączeniu z naturalnymi

19