76245 skanuj0069 (29)

434 Czqść 111,2: Myśl o sztuce w Italii Quattrocenta

Księga dziewiąta [O ozdobach budynków prywatnych]

[Rozdział I: O tym, jak należy przestrzegać umiaru i oszczędności w budynkach bądź publicznych, bądź prywatnych królewskich, senatorskich bądź pretorskich]

[...] Jeśli chcesz, żehym ci to wszystko określił krótko, będę rozumował w sposób następujący: budynki sakralne trzeba przyozdabiać tak, żeby już nie można było dodać niczego, co by podniosło ich majestat i zachwycające piękno. Inaczej w prywatnych; tu każda rzecz powinna być tak znakomicie złączona z innymi, żeby żadnej z nich nie można było odjąć ani usunąć. W budowlach publicznych świeckich powinno się, jak sądzę, stosować rzeczy pośrednie pomiędzy tamtymi. Tak więc w budynkach prywatnych powinniśmy jak najsurowiej przestrzegać umiaru, w pewnych jednak -wypadkach możemy sobie trochę pofolgować. Jeżeli na przykład zastosowane tam kolumny będą w całości nieco cieńsze albo pośrodku trochę grubsze, albo w szyjce cieńsze, niż wymagają wymiary stosowane w budowlach publicznych, nie będzie to ani błąd, ani rzecz godna potępienia, byle tylko nie robić rzeczy bezkształtnych i całkowicie odbiegających od zasad. Niekiedy nawet odstępstwa od bardzo dokładnych prawideł oraz od powagi porządków, niedopuszczalne w budowlach publicznych, mogą dodać wdzięku budowlom prywatnym. Jakże godne uznania były pomysły tych dowcipnych ludzi, którzy umieszczali po bokach drzwi do jadalni posągi isług niosących na swych głowach nadproże, a kolumny, które ustawiali w portykach ogrodowych, -robili albo w kształcie pni drzew z obciętymi gałęziami, albo jako wiązki gałązek owinięte wawrzynem, albo jako zwoje liści -i gałązek, pełne ptaszków i drobno żłobkowane¹³⁵. Tam zaś, gdzie chcieli, żeby budowla była silna, stawiali słupy czworokątne¹³⁶, do których przystawiali z dwu stron -'wystające półkolumny, a zamiast kapiteli umieszczali kosze pełne wiszących winnych gron i innych owoców albo palmy ze -wzniesionymi zielonymi liśćmi, albo kłębowisko splecionych z sobą węży, -albo orły trzepoczące radośnie skrzydłami, albo głowę

Meduzy otoczoną walczącymi wężami i inne podobne rzeczy, o których długo można by opowiadać. W takich razach architekt musi w miarę możności dbać o to, żeby utrzymać najbardziej prawidłowy kształt, właściwy podobnym elementom, w granicach linii i kątów poprowadzonych zgodnie z zasadami sztuki. Dzieło nie może robić wrażenia, jakby było okradzione z właściwych proporcji poszczególnych swych części, każdy zaś, kto ogląda podobne rzeczy, musi zdawać sobie sprawę z tego, że architekt dowcipnie sobie zażartował w tych miejscach, którym chciał dodać uroku poprzez te pełne wdzięku pomysły¹³⁷. A ponieważ spośród dużych sal, przejść i innych pomieszczeń jedne są do ogólnego użytku, a inne bardziej ukryte, jakby tajemne, to w tych pierwszych należy stosować bogate miejskie ozdoby, nie unikając przepychu właściwego publicznym budowlom w mieście, w tych zaś bardziej ukrytych wolno ci będzie postępować: swobodniej, według twego uznania.

[Rozdział III: O tym, że części i człony budynku różnią się naturą swoją i rodzajem oraz że należy je w różny sposób kształtować i ozdabiać]

[...] Prócz tych, o których już mówiliśmy, jest jeszcze wiele innych najwłaściwszych wymiarów i proporcji linii; w największym skrócie i możliwie najjaśniej postaram się je wyłożyć w następujący sposób: jeśli długość obszaru będzie dwukrotnie większa od jego szerokości, wówczas strop powinien znajdować się na wysokości równej półtorej szerokości, jeśli zaś ma być sklepienie, dodaj jeszcze jedną trzecią szerokości. To posłuży ci w budynkach średniej wielkości, w dużych natomiast, jeśli będą sklepione, wysokość wyniesie jedną i jedną czwartą szerokości, tam zaś, gdzie będą stropy płaskie, jedną i dwie piąte szerokości. Jeśli długość pomieszczenia będzie równa trzem szerokościom, przy zastosowaniu stropu płaskiego wysokość będzie stanowiła jedną i trzy czwarte szerokości, a przy zastosowaniu sklepienia półtorej szerokości. Jeśli zaś długość wyniesie cztery szerokości, to robiąc sklepienie zastosujesz wysokość odpowia-

28*