77735 IMG207 (2)

Jednakże badanie tej części komplikuje następująca okoliczność: wszystkie siedem funkcji tej części nigdy nie występują w jednej i tej samej bajce, przy czym braku funkcji w żadnym wypadku nie można tłumaczyć zwykłym opuszczeniem. Funkcje te merytorycznie nie dają się pogodzić. Możemy przy tym stwierdzić, że to samo zjawisko bywa wywoływane w różny sposób. Przykład: dla umożliwienia przeciwnikowi spowodowania nieszczęścia narrator powinien stworzyć bohaterowi lub poszkodowanemu sytuację pewnej bezradności. Najczęściej trzeba go rozłączyć z rodzicami, starszymi, obrońcami. Osiąga się to w ten sposób, że bohater narusza zakaz — np. opuszcza dom wbrew zakazowi — bądź bez żadnego zakazu wychodzi na spacer albo zostaje ofiarą podstępu przeciwnika, który namawia bohatera na spacer nad morze lub zwabia do lasu. Tak więc, jeśli w bajce wykorzystano w tym celu jedną z par 6—b (zakaz—naruszenie) albo 2—g (podstęp—uleganie podstępowi), to zastosowanie drugiej pary często staje się już niepotrzebne. Przekazanie przeciwnikowi wiadomości często odbywa się również w ten sposób, że bohater narusza zakaz. Tak więc jeśli w części przygotowawczej występuje kilka par, można zawsze oczekiwać podwójnego znaczenia morfologicznego: łamiąc zakaz bohater zdradza się wobec przeciwnika itp. Szczegółowe wyjaśnienie tej kwestii wymaga dodatkowej analizy większej liczby bajek.

Ze studiowania schematów wyłania się następne pytanie o kardynalnym znaczeniu: czy odmiany jednej funkcji wiążą się koniecznie z odpowiednimi odmianami innej funkcji? Na to pytanie z analizy schematów wynikają następujące odpowiedzi:

1. Istnieją elementy, które zawsze, bez żadnych wyjątków, są powiązane przez odpowiadające sobie odmiany. Są to pewne pary występujące w granicach swoich połówek. Tak np. B¹ (walka w otwartym polu) jest zawsze związana z TI¹ (zwycięstwo w otwartym polu), a powiązanie z ffg (wygrana w karty) jest tu zupełnie niemożliwe i pozbawione sensu. Wszystkie odmiany następujących par są stale powiązane ze sobą:

—    zakaz i naruszenie zakazu,

—    wywiadywanie się i udzielenie wiadomości,

—    oszustwo (podstęp) przeciwnika i reakcja bohatera,

—    walka i zwycięstwo,

—    znamię i rozpoznanie.

Poza tymi parami, w których wszystkie odmiany są stale związane tylko ze sobą, istnieją też pary, w których twierdzenie to można odnieść tylko do pewnych odmian. Tak np. w początkowym szkodzeniu i jego likwidacji w spo-sób stabilny powiązane są ze sobą uśmiercenie i ożywienie, zaczarowanie i odczarowanie. Spośród odmian pościgu i ocalenia stale związane

g — Morfologia bajki

193