78729 P1060535

86 Włród znaków i struktur

meble, ubiór itd., tą w produkcji i handlu rozróżniane nie tylko ze względu na materia! i wykonanie, ale takie ze względu na odpowiedni ość wobec rozmaitych gustów.

Istnieje więc zawsze równocześnie w tej samej zbiorowości cały szereg    kanonów¹⁸. Zdajemy so

bie z nich sprawę nie tylko na podstawie obiektywnego doświadczenia, którego przykłady były cytowane wyżej, ale także na podstawie doświadczenia subiektywnego. Podobnie jak każdy z nas potrafi mówić kilkoma odmianami tego samego języka, na przykład kilkoma społecznymi dialektami, tak samo subiektywnie jest nam dostępnych kilka kanonów estetycznych (porównaj przytoczone przykłady z poezji), chociaż z reguły tylko jeden z nich, odczuwany jako w pełni adekwatny, tworzy element naszego osobistego gustu. Współistnienie kilku róż-nych kanonów w tej samej zbiorowości nie jest jednak

dencję do wyłączności, do wyparcia pozostałych; wiąże się to z pretendowaniem normy estetycznej do bezwzględ-nego respektowania, o czym była już mowa wyżej. Szczególnie silnie przejawia się ekspansywność młodszych kanonów wobec starszych. To wzajemne wykluczanie się wprowadza stały ruch w sferę tego, co estetyczne. W związku z wzajemną niezgodnością norm estetycznych pozostaje także fakt, na który zwrócił uwagę G. Tarde XLes lois de timitation, Paryż 189$, s. 375), że uprmy estetyczne — podobnie jak moralne - miewają często charakter * rg j ¹ ~m<sany    są    jako

ilikaajftr

Ruzmaite kanony estetyczne różnią się między sobą, jak pokazano, relatywnym wiekiem. Różnice te mają jednak nie tylko charakter temporalny, ale równocześnie jakościowy, ponieważ im starszy kanon, tym bardziej zrozumiały, tym mniej przeszkód stawia przyswojeniu. Dlatego można mówić o rzeczywistej hierarchii estetycznych kanonów, której wierzchołkiem jest kanon najmłodszy, najmniej zmechanizowany i najluźniej powiązany z innymi

rodzajami norm, a w im głębszych warstwach usytuowane są kanony starsze, tym bardziej są zmechanizowane, tym silniej osadzone wśród pozostałych zbiorów norm. (O stosunku normy estetycznej do innych norm będzie mowa niżej.) Narzuca się myśl, że hierarchia estetycznych kanonów pozostaje w prostym stosunku do hierarchii warstw społecznych. Norma najmłodsza, zajmująca wierz-chołek. wydaje sie odpowiadać najwyższej wamwie swr łccznck również dalsze zróżnicowanie obu hierarchii zdaje

dałyby w tym wypadły coraz starsze kanony. W swym najogólniejszym zarysie myśl ta nie "jestpozbawiona słuszności, nie wolno jej ]cdnaŁ lntcrpTćtawać 3ogmatycznie.

Przede wszystkim nie można zapominać, że — jeśli chodzi o stosunek między morfologią społeczną a normą estetyczną - ważny jest nie tylko podział społeczeństwa na warstwy, a wiec podział pionowy, ale że decydujące znaczenie mają także podała ty horyzontalne, na przy-kład- różnice wieku, płci, zawodu.¹* Czynną rolę mogą tu odgrywać wszelkie podziały tego rodzaju; tak na przykład różnica pokoleń może spowodować, że członkowie tej samej warstwy społecznej mają różne gusta, i na odwrót - członkowie warstw różnych należący do tej samej generacji mogą mieć gusta bardzo podobne. Różnica ta jest też ogniskiem większości rewolucji estetycznych, wprowadzających kanony nowe lub przemieszczających je z jednego środowiska w drugie. Zjawiskiem bardzo powszechnym jest różnica między gustami kobiet i mężczyzn, przy czym może się zdarzyć, że czasami estetyczne oddziaływanie kobiet ma charakter konserwatywny w stosunku do nastawień mężczyzn — tak wygląda to w folklorze, a kiedy indziej przeciwnie - kobiety są nosidełkami upodobań progresywnych, co pokazał L. Schucking w pracy o rodzinie jako czynniku sprzyjającym rozwojowi gustu literackiego w XVIXI-wiecznej Anglii, podkreślając udział kobiet w narodzinach po-wieśd sentymentalnej (cytowane za rosyjskim przekła-