67557 IMG756 (2)

86 Wir ód znaków i struktur

meble, ubiór 2td., są w produkcji i handlu rozróżniane nie tylko ze względu na materiał i wykonanie, ale także ze względu na odpowiedniość wobec rozmaitych gustów.

Istnieje więc zawsze równocześnie w tej samej zbioro-wości cały szereg estetycznych kanonów ¹². Zdajemy sobie z nich sprawę nie tylko na podstawie obiektywnego doświadczenia, którego przykłady były cytowane wyżej, ale także na podstawie doświadczenia subiektywnego. Podobnie jak każdy z nas potrafi mówić kilkoma odmianami tego samego języka, na przykład kilkoma społecznymi dialektami, tak samo subiektywnie jest nam dostępnych kilka kanonów estetycznych (porównaj przytoczone przykłady z poezji), chociaż z reguły tylko jeden z nich, odczuwany jako w pełni adekwatny, tworzy element naszego osobistego gustu. Współistnienie kilku róż-nych kanonów w tej samej zbiorowości nie jest jednak bynajmniej bezkonfliktowe: każdy z fitćh przejawia tendencję do wyłączności, do wyparcia pozostałych; wiąże się to z pretendowaniem normy estetycznej do bezwzględ-nego respektowania, o czym była już mowa wyżej. Szczególnie silnie przejawia się ekspansywność młodszych kanonów wobec starszych. To wzajemne wykluczanie się wprowadza stały ruch w sferę tego, co estetyczne. W związku z wzajemną niezgodnością norm estetycznych pozostaje także fakt, na który zwrócił uwagę G. Tarde (Les lois de Vimitation, Paryż 1895, s. 375), żę_jmcmy estetyczne — podobnie jak moralne — miewają często charakter "TiegatywnyT-tir-znaczy-—są-focmułowane Jako frfllrazyi-

Rozmaite kanony estetyczne różnią się między sobą, jak pokazano, relatywnym wiekiem. Różnice te mają jednak nie tylko charakter temporalny, ale równocześnie jakościowy, ponieważ im starszy kanon, tym bardziej zrozumiały, tym mniej przeszkód stawia przyswojeniu. Dlatego można mówić o rzeczywistej hierarchii estetycznych kanonów, której wierzchołkiem jest kanon najmłodszy, najmniej zmechanizowany i najluźniej powiązany z innymi

rodzajami norm, a w im głębszych warstwach usytuowane są kanony starsze, tym bardziej są zmechanizowane, tym silniej osadzone wśród pozostałych zbiorów norm. (O stosunku normy estetycznej do innych norm będzie mowa niżej.) Narzuca się myśl, że hierarchia estetycznych kanonów pozostaje w prostym stosunku do hierarchii warstw społecznych. Norma najmłodsza, zajmująca wierz-chołek. wydaje się odpowiadać najwyższej warstwie spu= łgczneL również dalsze zróżnicowanie obu hierarchii zdaje -się, hyr. analogiczne:. warstwom icoraz niższym odpowia-dałyby w tym wypadku ęoraz starsze, kanony. W swym najogólniejszym zarysie myśl ta nie Jest pozbawiona słuszności, nie wolno jej jednak interpretować dogmatycznie.

Przede wszystkim nie można zapominać, że - jeśli chodzi o stosunek między morfologią społeczną a normą estetyczną — ważny jestjiie tylko podział s^ołeęzęństwa na warstwy. a^wlec podział pionowy, ale że decydujące znaczenie mają także jjodetaty horyzontalne, na przykład - różnice wieku, płci,' zawodu.¹* Czynną rolę mogą tu odgrywać Wszelkie podziały tego rodzaju; tak na przykład różnica pokoleń może spowodować, że członkowie tej samej wiarstwy społecznej mają różne gusta, i na odwrót - członkowie warstw różnych należący do tej samej generacji mogą mieć gusta bardzo podobne. Różnica ta jest też ogniskiem większości rewolucji estetycznych, wprowadzających kanony nowe lub przemieszczających je z jednego środowiska w drugie. Zjawiskiem bardzo powszechnym jest różnica między gustami kobiet i mężczyzn, przy czym może się zdarzyć, że czasami estetyczne oddziaływanie kobiet ma charakter konserwatywny w stosunku do nastawień mężczyzn — tak wygląda to w folklorze, a kiedy indziej przeciwnie — kobiety są nosicielkami upodobań progresywnych, co pokazał L. Schiicking w pracy o rodzinie jako czynniku sprzyjającym rozwojowi gustu literackiego w XVHI-wiecznej Anglii, podkreślając udział kobiet w narodzinach powieści sentymentalnej (cytowane za rosyjskim przekła-