79423 Untitled Scanned 46 (4)

stole rewolwer niż najazd raptowny, działający jak wykrzyknik¹). Każda z omawianych poniżej form ruchu może być: a) powolna, b) szybka, c) zwalniająca, d) przyspieszająca, nie mówiąc już o rytmach kombinowanych.

PANORAMY

Lekki obrót kamery wokół własnej osi wydaje się nam równie naturalny, jak zwroty głowy kibica na meczu tenisowym. A jednak panorama nie od razu weszła do arsenału twórcy filmowego. Zapewne dlatego,'że w kinematografii Meliesa czy Williamsona wszystko przypominało teatr: przygotowane zawczasu scenki odgrywano na ściśle oznaczonym miejscu, przed groźnym okiem kamery, która nie musiała zmieniać miejsca.

Nie przypadkiem panorama okazała się konieczna, gdy około roku 1905 kamera ponownie wyszła w plener. Jak stwierdza Roger Manvell, już w Napadzie na ekspres Portera w 1903 roku, tym klasyku filmu sensacyjnego, „kamera z lekka panoramowała w lewo, śledząc bandytów, przedzierających się przez las. Z trudem można to było nazwać świadomą interpretacją, ale zrobiono to, licząc się z interesem widza, który pragnie obserwować bandytów, toteż ci ostatni powinni, jeśli to możliwe, znajdować się w środku kadru” ²).

Panoramy podzielić można na:

a)    poziome,

b)    pion ow e,

c)    ukośne ³),

d)    po krzywiźnie.

Trzeba wyróżnić także panoramy płynne, c nieprzerwanym ruchu kamery, od takich, które w połowie ruchu zatrzymują się, by znowu ruszyć — zgodnie z wymogami akcji — w tej samej lub nieco zmienionej płaszczyźnie. Zdarza się rzadko, by panoramowanie kończyło się cięciem w trakcie trwającego jeszcze ruchu. Najczęściej po zakończeniu ruchu przewidziany jest jeszcze pewien moment spoczynku kamery, zwłaszcza jeśli następne ujęcie (co stanowi wypadek najpospolitszy) jest statyczne.

Panoramy dotyczą zwykle planów ogólnych, czasem zaś (przy zdjęciach plenerowych, wyjaśniających topografię akcji) nawet bardzo odległych.

Panoramy w planach amerykańskich czy półzbliżeniach mają za przedmiot najczęściej przegląd twarzy uczestników jakiejś akcji, uchwyconych momencie zawieszenia tej akcji.

Panoramy pełne, kiedy to kamera opisuje pełny krąg dokoła, należą do wyjątków. Dzieje się tak nie tylko dlatego, że dekoratorzy rzadko udują dekoracje o czterech ścianach, ale i z braku dramaturgicznej konieczności. Na ogół nie wszystkie punkty danego pomieszczenia są dla i wórcy jednakowo ważne, a poszczególne sytuacje aktorskie znacznie I i lwiej budować wychodząc z kilku zasadniczych dla tej sceny kątów idzenia. Niemniej jednak wypadek prawie pełnej panoramy zdarzył się p. w Umbercie D. W scenie rozmowy Umberta ze służącą, która nalewa .odę, walczy z chodzącymi po ścianie mrówkami i krząta się po kuchni, l, nnera zapoznaje nas z całym królestwem Marii, chcąc zadokumentować lego wzorową banalność i nieprzytulność.

Od panoramy odróżnić trzeba o d s k o k *) — bardzo szybkie, doko-ine bez przerw przeniesienie uwagi z jednego miejsca na pobliskie inne. "I.skok cechuje nie tylko duża szybkość obrotu kamery, ale i nowy zakres zadań. Jak i w panoramie chodzi tu o utrzymanie przekonania ciągłości przestrzeni, czasu i akcji. Ale na tym podobieństwa się kończą.

' wszystkim innym odskok zbliża się raczej do koncepcji raptownego Liczenia montażowego.* Gdy twórca pragnie szybkim ruchem kamery iązać punkt A i Z, to kolejne punkty B, C, D, E, F... będą dlań elemen-ti mi nieważnymi, niepotrzebnymi, dla widza nieużytecznymi. Dążność do i Imiewania wrażeń odpada tu również, wobec szybkiego tempa ruchu.

i >dskok używany jest czasem jako figura interpunkcji (np. w kronikach ul lualności), łącząc ze sobą dwa zupełnie różne ujęcia (-> s. 223).

i vm zastosowaniu nadużywa on jednak w pewnej mierze dobrej wiary w k i/.ów, którzy oczekują, że „po drugiej stronie” odskoku otrzymają n az przestrzennie, czasowo i fabularnie powiązany z poprzednim. W ten l ób najbardziej prawdomówny świadek ciągłości okazuje się oszustem.

Niektórzy teoretycy twierdzą, że sam kierunek ruchu pano-i. my posiada pewne walory emocjonalne. „Panorama będzie stosowana — i m Robert Bataille **) — aby wywołać wrażenie: szerokiej przestrzeni, rozciągłości, jeśli jest pozioma; małości, unicestwienia, jeśli jest pionowa m y na dół; wielkości i majestatu, jeśli jest pionowa z dołu do góry” ***).

U Takim terminem proponuję zastąpić powszechnie dotąd stosowany barbaryzm ... , kowy „szwenk”. Propozycja ta zgodna jest zarówno z duchem nomenklatury

0    .newskiej „filature”, jak i ze znaczeniem terminu niemieckiego „Schwenkung”, . nlio z istotnym znaczeniem zabiegu.

"i Dr Robert Bataille: Grammaire cinegraphiąue. Op. cit., s. 11.

• •) Teza Bataille’a nie jest zresztą wyłącznie jego własnością, raczej przeniesie-

1    i m na teren panoramy ogólnych, bardzo dyskusyjnych uwag o kierunku wystę-, . • .min ruchu Jeana Epsteina, cytowanych na s. 91.

107

1

Warto przypomnieć, że w Guernice Alain Resnais stosuje rozmyślnie najazd tak szybki, że ma on odpowiadać pojęciu strzału.

2

Roger Manvell: The Film and the Public-, Op. cit., s. 23.

3

Mowa o panoramach nie odchylonych od pionu. Dokonywanie panoram z ustawień odchylonych od pionu (rzadkie) jest bardzo skomplikowane. Zastosowano je np. w Imieninach Henrietty Duviviera, w scenie pogoni po dachach: na początku panoramy (ok. 150° w prawo) horyzont był nachylony w lewo, przy końcu — w prawo.