79579 IMG�91 (2)

124

124

_|^um narratora* |

I1 ^lekcewaf^yć 11 ^w *«dnym wypadku nie należy otóż *_lri»

sceptyczny Wobec tendencyjni C

Btudli

Niewiarowski, jak

atam ™ nie liczyli Korzeniowskiego do „klasy^iSlJS" aiebie autorów tendencyjnych. Także młoda Orzeszkowa - 2 anektowała autora Krewnych (obok Pługa. ZachariasieJ i Kraszewskiego) do grona swych mistrzów tendencyjności J miała tu poważną obiekcję, bo „ów mistrz wygładzonego stylj i pięknej formy daleko mniej niż Kraszewski uwzględnia! cj w swoich powieściach” ^{1 2}.

Od Jat czterdziestu z górą, a więc od czasu sformułowani} pojęcia tendencyjności na gruncie poetyki³, problem powieści] tendencyjnej doczekał się kilku interesujących analiz, któryś, materiałem literackim były głównie wypowiedzi programowej i nowele oraz powieści wczesnopozytywistyczne. Analizy utworów „z tezą” pochodzących z tego okresu przyniosły bogaty| rekonesans w dziedzinie środków kształtowania tendencyjności zwłaszcza w twórczości Orzeszkowej sprzed roku 1876. Dzięlój temu znamy repertuar „dążnościowych” zabiegów w obrębia świata przedstawianego (kreacje postaci, funkcja motywów mej lodramatycznych, technika teleologiczna w ukierunkowywaniu fabuły, wykorzystanie zestawień kontrastowych) oraz wiemy,! że ich istnienie wiąże się w powieściach z konstrukcją narra* I tora bezpośrednio ujawnionego jako autor, wszechwiedzącego! i wyraźnie (odlegle) zdystansowanego w stosunku do opisywa- j nej rzeczywistości.⁴ Wiemy również, że w stylistyce nai lacjj*1 nej szczególną „misję” wypełniają w powieści i noweli ten-1 dencyjnej różnorakiego typu uogólnienia: rozbudowane porów*I nania generalizujące, formuły typizujące, pouczenia, zwroty I

>65, s. 429—490 (rozdz. Strategie powieści te^U'i Warszawa :czegółowych, dotyczących ukształtowarda*f^zev.^eS spostrzeżeń

1965JHB

szczegółowych, dotyczących ukształtowania i^Tiata_____    '"l¹*    ¹ M

racb tendencyjnych Sienkiewicza poczynił T n.?u?^Ł^^tawionego w utwo-Szkice węglem” »«Tiryka Sie«#ctet5cS. ,*n. w pracy s. 33—62, oraz w książce Pierwszy okres    1963, z. 1,

Kraków 1968.    *°*^c< ^^^męnkiewicza,

₄ Ktwłti* mósaeriaośel

aforystyczne o charakterze przysłów, maksym itp. ⁷⁴ ora* te narracja ta charakteryzuje się, najogólniej mówiąc, nasileniem elementów dyskursy wnych.⁷⁴

Narracja Korzeniowskiego — we wszystkich bez wyjątku powieściach — zawiera sporo „skłonności”, jakie charakteryzują i narrację w powieści wczesnego pozytywizmu. Narrator aukto-I rialny stale jest gotów „umacniać" informacje o przygodach I i przeżyciach bohaterów stwierdzeniami o treści ogólniejszej, „sprawdzonymi" w rzeczywistości pozapowieściowej. „Żal Eugc-I niusza prędko przeminął. W młodym wieku szybko się zacierają wrażenia przeszłości, chociaż nie giną wcale" (DW IV, 87). „Szło I to z wolna i stopniami, jak wszelka przemiana na lepsze" (DW I IV, 89). Itp., itp. Stronniczy jest narrator, gdy opiniuje swoich I bohaterów i ich działania; zazwyczaj nie chcąc zawierzać do-I myślności i poczuciu moralnemu czytelnika, z góry nastawia go do postaci przychylnie lub niechętnie odpowiednim słowem, odpowiednim porównaniem wartościującym.

Dyskursywność objawia się tu i w formie „klasycznych" znaków obecności podmiotu mówiącego, i w hipotaktycznych onstrukcjach składniowych, które — w przeciwieństwie do i parataksy zazwyczaj poprzez kolejne ogniwa podrzędne do-jasniają, doprecyzowują przedstawiany obraz i pozbawiają go wieloznaczności. Konstrukcje parataktyczne, niosąc informację nagą , nie dointerpretowaną — służą „ewokowaniu większej ilości znaczeń", a nawet „pozornemu zaciemnianiu sensu."⁷⁸ Z tego względu mogą się stawać składnikami języka symbolicznego i profetycznego.⁷⁷ Korzeniowskiemu o taki język — jak wie-rcy — nie chodziło. Jego obrazy nie powinny były zawierać

^M Ich typologię i uważną analizę przeprowadziła A. Martuszewska, Pozycja narratora w powieściach tendencyjnych Elizy Orzeszkowej, Gdańsk IWO, s. 83—84.

⁷¹ W kategoriach dyskursywności w rozumieniu E. Benveniste’a (De la nibjectiuitś dans le language) opisywał ukształtowanie narracji we wczesnych powieściach Orzeszkowej J. Barczyński, Narracja i tendencja. O powieściach tendencyjnych Elizy Orzeszkowej, Wrocław 1976, s. 77—102.

n M Woźniakiewicz-Dziadosz, Między buntem a rezygnacją. O powieściach Narcyzy Zmichowskiej, Warszawa 1978, s. 22—23 (trafne te spostrzeżenia zostały sformułowane przy okazji analizy baśni parabolicznej o rvbaku i księżniczce z Poganki).

⁷ w n fnnkcii parataksy w narracji starotestamentowej pisał E. Auer-. . Mimesis t. I, s. 52-57; o jej sensach w prozie „biblijnej" Mickiewi-bach, ^W*^mg_ti_an0wska, Historia i profecja. Studium o „Księgach narodu

WmIIĘm^awaI961'^s-^4d^⁶-

1

   Zob. A. Bartoszewicz, O głównych terminach f pojęciach w połskit) I krytyce literackiej, ». lis—184.

2

   E. Orzeszkowa, Kilka uwag nad powieścią (1866). Oprać. S. Frybes,

w Polska krytyka literacka, t. Ili, s. 40.    f;

3

.    . .. Chodzi o pracą R- KapłanoweJ (M. R. Maycnowcj) TV sprawie ten"

^pracy    K.-j

4

.    Warszaw!