PC060216

124 O człowieku 11

i przykrość, choć nie narwiemy ich wrażeniami zmysłowymi, niemniej tym tylko różnią się od wrażeń, że wrażenie odnosi się do przedmiotu, jako rzeczy zewnętrznej, i powstaje wskutek reakcji czy oporu, jaki się rodzi w narządzie zmysłowym; polega więc na impulsie, jaki powstaje w narządzie zwróconym ku zewnątrz; przyjemność zaś polega na uczuciu, które powstaje wskutek działania przedmiotu i jest impulsem wewnętrznym.

2. Tak więc przyczynami zarówno wrażenia zmysłowego, jak i pożądania oraz wstrętu, przyjemności i przykrości, są same przedmioty podpadające pod zmysły. Stąd można zrozumieć, że ani nasze pożądanie, ani nasz wstręt nie jest przyczyną, dla której tego czy tamtego chcemy albo tego czy tamtego unikamy; to znaczy: nie dlatego pożądamy, że chcemy. Albowiem samo chcenie jest pożądaniem; i nie dlatego mamy do czegoś wstręt, że tego nie chcemy, lecz dlatego, że zarówno pożądanie, jak wstręt rodąi się z samych rzeczy, które są dla nas pożądane lub wstrętne; stąd wynika w sposób konieczny, że antycypacja przyjemności i przykrości, która ma powstać, ma swe źródło w samych rzeczach. Jakże to bowiem jest? Czy łakniemy i pożądamy innych rzeczy, niezbędnych nam z natury, dlatego, że ich chcemy? Czy głód, pragnienie i żądze cielesne są zależne od woli? Ci, którzy pożądają, mają swobodę, co się tyczy działania; nie mogą natomiast swobodnie decydować o tym, czego pożądają. To jest dla każdego tak dalece jasne na podstawie własnego doświadczenia, że nie mogą się dziwić, iż tak wielu jest ludzi, którzy nie rozumieją, w jaki

sposób się to dziać może. Gdy mówimy, że ktoś ma wolną wolę, by to czy owo uczynić albo nie uczynić, to zawsze należy to rozumieć, dodając warunek: jeśli zechce; niedorzeczne jest wszak mówić, że ktoś ma wolną wolę, by uczynić to lub owo, bez względu na to, czy tego chce czy nie chce.

Gdy ktoś rozważa, czy winien jakąś rzecz uczynić, czy też jej zaniechać, to mówi się, że si( namyśla, to znaczy: że rozważa, dla której z tych dwóch stron zrzec się swojej wolności. W tym namyśle ukazują się tu czy tam dobre i zle strony i raz budzą pożądanie, a drugi raz wstręt, jeśli zaś rzecz sama wymaga, ab\ powzięta została jakaś decyzja, to ostatnie pożądanie, by coś uczynić czy czegoś zaniechać, które bezpośrednio powoduje działanie czy też zaniechanie, na-nywa się wolą we właściwym tego słowa znaczeniu.

3. W porządku naturalnym wcześniejsze jest u rażenie zmysłowe niż pożądanie. Nie można bowiem wiedzieć, czy to, co widzimy, będzie czy nie będzie przyjemne, inaczej niż przez doświadczenie, to znaczy: przez doznawanie zmysłowe. Potocznie też się mówi, że nie można pożądać rzeczy nieznanej. Ale przecież może być też pożądanie, by doświadczyć tego, czego nie znamy. Stąd dzieci pożądają niewielu rzeczy, chłopcy dążą do wielu rzeczy i nowych; a ludzie dojrzali, w miarę jak się posuwają w latach, poznają w doświadczeniu niezliczoną ilość rzeczy, również i niezbędnych, zwłaszcza ludzie o dużej wiedzy; i tych rzeczy, o których z doświadczenia wiedzą, że są przyjemne, później częściej pożądają, gdy im je pamięć nasunie na myśl. Czasem przy tym to, co przy pierw-