46046 PC060215

122 O człowieku 10

przyczyn, jako że ich nie widzimy; albowiem przyczyny rzeczy należących do przyrody nie są w naszej mocy, lecz zależą od woli Bożej, a najznaczniejsza część tych rzeczy, a mianowicie eter, jest niewidzialna. Niemniej z tych własności, jakie widzimy, dane jest nam wyprowadzić dedukcyjnie wnioski tak dalece, iż możemy dowieść, że przyczyny tych rzeczy mogły być bądź takie, bądź takie. Taki dowód nazywa się a posteriori, sama zaś nauka nazywa się fizyką. Gdy chodzi

0    zjawiska przyrody, które są ruchem, to nie można tu drogą rozumowania przechodzić od tego, co późniejsze, do tego, co wcześniejsze, nie znając tych skutków, jakie następują po każdym rodzaju ruchu; i nie można śledzić skutków ruchu, nie znając wielkości, których poznaniem jest geometria; przeto z konieczności również

1    fizyk musi pewnych rzeczy dowodzić a priori. Tak więc fizyka, mówię: fizyka prawdziwa, oparta na geometrii, zazwyczaj zaliczana jest do matematyki stosowanej. Matematycznymi bowiem nazywa się zazwyczaj te nauki, których nauczało się nie praktycznie i w oparciu o doświadczenie, lecz przez wykład nauczycieli i podawanie reguł. Czystą więc matematyką jest ta, która traktuje w oderwaniu o wielkościach, tak iż nie potrzeba jej znajomości konkretnych rzeczy: taka jest geometria i arytmety ka. Matcmaty ką zaś stosowaną są te dziedziny wiedzy, gdzie do racji branych pod rozwagę należą również pewne własności rozważanych rzeczy: takimi naukami są astronomia, muzyka, fizyka oraz działy fizyki, które mogą być bardzo różne wobec tego, że różne są rodzaje i części wszechświatu

Poza tym można również posługiwać się dowodem a priori w polityce i etyce, to znaczy: w wiedzy o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe, słuszne i niesłuszne; a to dzięki temu, iż my sami stworzyliśmy zasady, na których podstawie rozpoznaje się, co jest słuszne i sprawiedliwe, i co, przeciwnie, niesprawiedliwe i niesłuszne, to znaczy, że my sami stworzyliśmy przyczyny sprawiedliwości, a mianowicie prawa i umowy. Przed ustanowieniem bowiem umów i praw nie było z natury rzeczy między ludźmi, tak samo jak między zwierzętami, ani sprawiedliwości, ani niesprawiedliwości, ani dobra, ani zła publicznego.

Rozdział XI

0    POŻĄDANIU I WSTRĘCIE, O TYM, CO PRZYJEMNE

1    PRZYKRE, ORAZ O PRZYCZYNACH TYCH RZECZY

i. Pożądanie i wstręt, czym są i jakie są przyczyny tych rzeczy- 2. Nie zależą one od naszej woli. 3. Pożądanie rodzi się w doświadczeniu, ę. Różne nazwy tego, co dobre: piękne, przyjemne, pożyteczne, 5. Nazwy tego. co dobre i zU, dotąd były różne. 6. Największym spośród dóbr jest zachowanie własnej osoby; największym zjem z natury rzeczy jest rozkład. 7. Bogactwo. 8. Mądrość, g. Sztuki. 10. Wiedza humanistyczna, tt. Zajęcia. 12. Jakie rzeczy są przyjemne, ty. Jaku rzeczy są piękne. tę. Porównanie dóbr. ty. Dobro najwyższe-

1. Pożądanie i wstręt różnią się od przyjemności i przykrości nie inaczej niż tak, jak różni się pragnienie od jego zaspokajania, to znaczy: jak rzecz przyszła od rzeczy teruźnieiszej. I pożądanie bowiem jest przyjemnością, a wstręt przykrością, ale tamto budzi się na myśl o rzeczy przyjemnej jeszcze nieobecnej, lecz przewidywanej czy oczekiwanej, ten zaś budzi się na myśl o rzeczy przykrej w taki sam sposób. Przyjemność

9*