76642 skanuj0101 (12)

206 Teoria zachowania

Teoria zachowania, zob. zachowania społeczne.

Teoria zmiany immancnlncj P. So-rokinn, zob. autodeterminizm, zmiana społeczna.

Teoria zróżnicowanych powiązań E.H. Suthcrlnndn, zob. dewiacja.

Teorie dcprywacji, zob. dcprywacja.

Teorie integracyjne, zob. przymus, statyka społeczna, zmiana społeczna.

Teorie koercyjne, zob. przymus, statyka społeczna, zmiana społeczna.

Terapia grupowa, zob. socjodramn.

Terapia nastawiona na klienta, zob. empatia.

Tłum, „przelotne zgromadzenie większej ilości łudzi (...) na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt, reagujących spontanicznie na te same podniety w podobny lub identyczny sposób” [J. Szczepański 1970, s. 435]. Klasyczne badania dotyczące tłumów zawarte są w pracach Gustawa Lc Bona [1986], Gabriela Tardc’a, Williama McDougalła [1930]. W ramach tzw. psychologii tłumów próbowano ukazać/ zmiany zachodzące w jednostce, będącejl uczestnikiem tłumu. Ten typ wyjaśniania] określony został jako psychologizm - zjawiska i procesy społeczne tłumaczono przez odwołanie się do stanów psychicznych podmiotu.

Cechą charakterystyczną uczestnictwa jednostk i w tłumie jest zjawisko dezindy-widualiracji, tzn. zaniku osobowości i rc-fleksyjności człowieka, ponadto wzmożone naśladownictwo zachowań innych osób, „zarażenie emocjonalne" - podobne nastroje, postawy, oczekiwania, podatność na sugestię i oddziaływanie innych uczestników tłumu. W tłumie bardzo szybko normy społeczne ulegają-zawieszeniu, wytwarza się poczucie wszechmocy oraz bezkarności. Z tego względu zachowanie tłumu prowadzić może do największego heroizmu lub największego okrucieństwa.

Cechy wskazane w definicji Jana Szczepańskiego odnosić się mogą także do publiczności lub zbiegowiska. Zbiorowości te mogą być uznane za rodzaj tłumu, jednak niekiedy pojęcie to odnoszone jest wyłącznic do tego typu zgromadzeń, w których występują wskazane zjawiska dczindywiduali-zacji, zarażenia emocjonalnego, podatności na sugestię. Jest to tłum w ujęciu węższym. W niektórych typach publiczności nudyto-ryjnej może nic występować np. zjawisko dczindywidualizacji - w takim wypadku zbiorowość la nie musi być uznawana za tłum. Należy mieć na uwadze, że tłum nic jest zbiorowością jednorodną. Z tego względu przeprowadzenie ścisłej granicy między pojęciem tłumu w szerokim i w wąskim znaczeniu nic zawsze jest możliwe

W obrębie tłumu wyróżnia się jego centrum (jądro) - stanowią je przywódcy tłumu oraz osoby najbardziej zaangażowane, nieco dalej od centrum sytuują się osoby zainteresowane, włączające się w dzir lania tłumu, dalej są osoby przyłączające się wyłącznic z ciekawości (np. aby dowiedzieć się, o co chodzi, aby popatrzeć!, jeszcze dalej są osoby obojętne, fizycznie znajdujące się w obrębie tłumu. Granice tłumu są zwykłe płynne; następuje ciągła wymiana nowych osób przyłączających się do tłumu i dotychczasowych uczestników oddalających się z tłumu.

Tłum stosunkowo często daje sobą zawładnąć różnego typu demagogom lub osobom niezrównoważonym. Charakteryzuje się on bowiem niskim poziomem intelektualnym, kieruje się emocjami, myśli obrazami [G. Lc Bon 1986, s. 78 i i,.]. Z tego względu przywódcy tłumu, chcąc zdobyć posłuch, powinni posługiwać się jak najprostszą argumentacją odwołującą się do emocji i powtarzaną wielokrotnie .

Wyróżnia się rozmaite typy tłumów. Ogólnie dzieli się je na aktywn: (działające) i ekspresywne. W tłumach aktywnych cele tkwią poza tłumem. W w;/padku tłumów ckspresywnych (demonstrujących) chodzi o zbiorowe wyrażenie stanowiska w jakiejś sprawie. W obrębie tłumów aktywnych wyróżnia się tłum agresywny (linczujący, terroryzujący, walczący), tłum ucic-kający (ogarnięty paniką) i tłum nabywający (rabujący).

Funkcjonują różne koncepcje dotyczące formowania się tłumów (zob. (R. Luhman 1982, s. '15'1-'156]). W myśl jednej z nich tłum rodzi się z tłumu (crowds drcnv crowds) - wystarczy, że kilka osób w ruchliwym miejscu zacznie intensywnie wpatrywać się w jakieś zdarzenie, a wiele osób przechodzących zacznie przejawiać nim zainteresowanie. Duża liczba obecnych osób przyciąga dodatkowych zainteresowanych. Publiczność i zbiegowisko dosyć łatwo mogą się przekształcić w tłum.

W innych ujęciach przyczynę powstania tłumu upatruje się w oddziaływaniu zewnętrznego agitatora. Jeśli przystać na ten typ wyjaśniania, to należy odpowiedzieć na pytanie, jak to się dzieje, że jedna osoba jest w stanic wywołać tak daleko idące następstwa; czy bez współudziału osób, na które się oddziałuje, byłoby to możliwe. Działacze związkowi, polityczni doskonale wiedzą, że nic zawsze łatwe jest wzbudzenie zainteresowania szerokich kręgów społecznych kwestiami nawet o żywotnym dla nicłi znaczeniu.

W niektórych wyjaśnieniach dotyczących formowania się tłumów próbuje się wskazać cechy charakterystyczne osób biorących udział w różnego typu demonstracjach, ruchach protestu itd. Z jednej strony przyjmuje się, że członkowie tłumu to najczęściej malkontenci, osoby wiecznie niezadowolone, nieudacznicy, którzy poprzez udział w różnego typu ruchach protestu usiłują poprawić swój los lub przynajmniej dać upust frustracji. Łatwo jednak wskazać, że w wielu przypadkach demonstracje skupiają całkowicie odmienne osoby. Z drugiej strony pojawiają się wyjaśnienia nawiązujące do teorii społeczeństwa masowego. Współczesne społeczeństwa wyrywają jednostkę z jej naturalnego środowiska społecznego, odcinają od korzeni, w wyniku czego społeczeństwo staje się amorficzną masą, składającą się z. wyizolowanych jednostek, którymi łatwo jest manipulować.

1‘owstawnnic tłumu można wyjaśniać odwołując się do koncepcji względnej de-prywacji. Zbyt duża rozbieżność między poziomem oczekiwań społecznych a możliwościami zaspokojenia potrzeb bytowych staje się przyczyną wybuchu konlliktów społecznych, a zatem i powstawania tłumów.

Badania dotyczące tłumów pozwalają sformułować szereg dyrektyw mających na celu jego kontrolowanie. Dyrektywy te wykorzystywane są często przez różnego typu służby porządkowe. Aby doprowadzić do rozproszenia tłumu, należy: „!) usunąć lub izolować osoby zaangażowane w wywołanie incydentu - trzeba to uczynić, zanim tłum stanic się (...) jednolitą całością; 2) przerwać proces porozumiewania się w tłumie - można to uczynić przez podział tłumu na mniejsze części; 3) usunąć przywódców, szczególnie jeśli można to zrobić bez użycia siły; d) odwrócić uwagę tłumu od głównego obiektu zainteresowania przez stworzenie dywersji w innycłi miejscach, 5) zapobiegać powiększaniu się i wzmacnianiu tłumu przez izolowanie go od innycłi potencjalnych uczestników, np. widzów" [S. Mika 1986, s. 27). (A.S.)

Zob. anonimowość, dcprywacja, dczindywidu-alizacja, konflikt społeczny, naśladownictwu, nomiy społeczne, plotka, populizm, problem skali, ruchy społeczne.

Literatura:

Lc Bon G., 1986, Psychologia dum ii, l’Wrt, Warszawa.

Luhman R., 1982, The Sociological Omloal A Test willi Readings, Wadsworth. Dclmont. Califomia.

McDougall W., 1930, Psychologia gnipy Zan: zasad psychologii zbiorowej oraz próba zastosowania ich do wyjaśnienia życia i chara \ • leni narodowego, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa.