79 2

Do 1945 r. długość obu budowli osiągnęła 1700 m [13]. Proces zasypywania ujścia postępował. W okresie międzywojennym trwały prace bagrownicze w ujściu Wisły pod Świbnem, prowadzone przez Radę Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku, m.in. przeciwdziałające blokowaniu ujścia lodem. Opracowano projekty dalszej rozbudowy ujścia (prace polskiego inżyniera A. Ro-żankowskiego).

W 1953 r. „Hydroprojekt" przeprowadził studia pozwalające na określenie ilościowe narastania stożka usypowego. Objętość stożka, utworzonego w latach 1895^1953, oceniono na 163 min m³, przy zaledwie 113 min m³ rumowiska prowadzonego Wisłą. W latach 1954 1955 Instytut Morski w Gdańsku opracował „Koncepcję zabudowy ujścia Wisły" [13], w której dokonano analizy stanu sytuacji na przedpolu Wisły. W tym opracowaniu objętość stożka oceniono na 135 min m³, co dało różnicę między objętością rumowiska prowadzonego Wisłą 22 min m³. Należy przypuszczać, iż wynikało to przede wszystkim z niedokładności pomiarów i obliczeń. W opracowaniu Instytutu Morskiego zalecono m.in. prowadzenie systematycznych pomiarów stożka i rumowiska dostarczanego Wisłą, składu granulometrycz-nego osadów, obserwacji falowania i prądów morskich itp. Część tych badań podjęła utworzona w 1954 r. Stacja Ujściowa (później Obserwatorium Uj-ciowe) Oddziału Morskiego PI HM w Świbnie. Rozwój stożka usypowego przedstawiono schematycznie na rys. 4 5.

Skutki erozji wstecznej deltowego odcinka Wisły, sięgające odgałęzienia Nogatu, są wyraźne; w badanym okresie 1895-1960 pogłębienie dna Wisły w profilu Mątowski Cypel, ocenione przez obniżanie się poziomu (wyrównanego) stanów wody, wyniosło 90 cm (rys. 6). Wywołało to konsekwencje w postaci utrudnienia doływu wód Wisły do Nogatu. W okresie 1951-1960, odznaczającym się występowaniem lat suchych w dorzeczu Wisły, wyodrębniono 20 miesięcy, w których nie było dopływu wód wiślanych do Nogatu. Czas trwania stanów wody Wisły niższych od poziomu wody Nogatu sięgał kilku miesięcy, jak np. w okresie 20 VII -14 XII 1954 r. Ogółem w badanym 10-leciu 1951-1960 dopływ rzeczny wód Wisły do Nogatu wyniósł zaledwie 13 m³/s, zamiast 25 m³/s, założonych w projekcie odcięcia Nogatu [10],

Przywrócenie poprzedniego stanu w odgałęzieniu Nogatu może nastąpić jedynie przez wybudowanie tzw. przymorskiego stopnia kanalizacyjnego dolnej Wisły, projektowanego ostatnio pod Tczewem. Sprawa budowy tego stopnia (z innych względów) była już poruszana na łamach „Gospodarki Wodnej" w latach pięćdziesiątych, w aspekcie zagospodarowania delty Wisły [3, 4, 5].

Obecnie ujście Wisły jest wyprowadzone w morze na odległość ponad 2 km; długość mola zachodniego sięga 2,2 km (częściowo zasypanego rumowiskiem), wschodniego zaś 2,4 km [9], Mimo osiągnięcia już sporych głębokości morza (do 5 m) proces zasypywania przedpola stale postępuje. Skłania to wciąż do intensywnego zagospodarowania wodnego całego dorzecza, a zwłaszcza budowy dalszych stopni wodnych zmniejszających transport rumowiska rzecznego. W tym świetle należy też rozpatrywać ewentualną kontynuację zabudowy dolnej Wisły.

Ujścia rzek stanowią od dawna przedmiot zainteresowań hydrologów, czego przykładem są opracowania monograficzne ujść większych rzek, a zwłaszcza monografia pt. „Ujścia rzek" I.W. Samojłowa z 1952 r. Autor potraktował ujście Wisły jako jeden z sześciu wybranych obiektów w Europie, a jeden z ciekawszych w świecie.

Sto lat przekopu Wisły pod Świbnem - sztucznego ujścia jednej z większych rzek europejskich - skłania do pełniejszej analizy tego odważnego tworu sztuki inżynierskiej. Z wiekowego przebiegu procesu kształtowania się nowego ujścia należy wyciągnąć wnioski ogólniejsze - wskazania dla innych przypadków podobnych przedsięwzięć.

LITERATURA

1.    Atlas hydrologiczny Polski. Tom II, cz. 2. Praca zbiorowa pod kier. J. Stachy'ego, Warszawa 1986 IMGW, Wyd. Geol.

2.    H. BERTRAM, W. LA BAUME. O. KLOEPPEL: Das Weichsel-Nogat-Delta. Danzig 1924.

3.    F. CIECIÓRA: Program zabudowy Wisły w świetle potrzeb terenów przymorskich. Gosp. Wodn. 1956, nr 6.

4.    S. CZERNIK: Kilka uwag w sprawie regulacji ujścia Wisły. Gosp. Wodn. 1954, nr 8.

5.    K. DĘBSKI: Zagadnienie bezpieczeństwa m. Gdańska i delty Wisły. Gosp. Wodn. 1954, nr 10.

6.    S.F. KLONOWIC: Flis to jest spuszczanie statków Wisłą i inszymi rzekami do niej przypadającymi. Biblioteka Narodowa seria I nr 137. Wrocław 1951.

7.    K. ŁOMNIEWSKI: Ujście Wisły. Rocznik Pol. Tow. Geol. 1959 r. 29, z. 4.

8.    A. MAJEWSKI: Rozwój hydrograficzny delty Wisły w okresie historycznym. Prz. Geof. 1969, z. 1.

9.    J. MAKOWSKI: Wały przeciwpowodziowe Dolnej Wisły, historyczne kształtowanie, obecny stan i zachowanie w czasie znacznych wezbrań. IBW PAN Biblioteka Naukowa Hydrotechnika nr 15. Gdańsk 1993.

10.    Z. MIKULSKI: Bilans wodny zalewów przyba-łtyckich. Wiad. SI. Hydr. i Met. z. 59a. Warszawa 1964.

11.    Z. MIKULSKI: Adrian Krzyżanowski i jego zapomniany opis nowego ujścia Wisły z 1840 r. Prz. Geof. 1989, z. 4.

12.    I.W. SAM0JŁ0W: Ustja riek. Moskwa 1952.

13.    P. SŁOMIANKO: Studium zapiaszczania ujścia Wisły pod Świbnem. Prace Instytutu Morskiego, z. 10. 1956.

14.    R. WINKEL (red.): Die Weichsel. Ihre Bedeu-tung ais Strom und Schiffahrtstrasse und ihre Kulturaufgaben. Leipzig 1939.