80090 skanuj0020 (82)

5.    Po spędzeniu dziesięciu godzin w szkole nauczyciele mogą oddać się czytaniu Biblii lub innych pożytecznych ksiąg.

6.    Nauczycielki, które wychodzą za mąż, bądź angażują się w romanse dostaną natychmiastowe wypowiedzenie.

7.    Nauczyciel winien odkładać drobne sumy z każdej wypłaconej mu pensji, aby w latach starości nie stać się ciężarem dla społeczeństwa.

8.    Nauczyciel, który pali, używa alkoholu w jakiejkolwiek postaci, uczęszcza do kasyna lub domu publicznego, lub też goli się u fryzjera, dostarcza znakomitych powodów, by żywić poważne wątpliwości co do jego wartości, zamiarów, prawości i uczciwości.

9.    Nauczyciel wykonujący swojąpracę sumiennie i wiernie przez 5 lat, spodziewać się może podwyżki w wysokości 25 centów tygodniowo, o ile zarząd wyrazi na to zgodę¹.

1. Ewolucja pojęcia andragog

Rodowodu nauczyciela, w tym andragoga, możemy doszukiwać się w zamierzchłych czasach. Florian Znaniecki widział go w funkcjach starszych plemion czy rodów, a później wodzów drużyn wojowniczych². W starożytności rolę nauczycieli dorosłych pełnili kapłani, filozofowie, pisarze. W wiekach średnich duchowni, zakonnicy, światlejsi rycerze, kupcy, rzemieślnicy oraz uczeni tworzących się uniwersytetów. Proces edukacji w tych czasach odbywał się głównie w warunkach naturalnych, poprzez uczestnictwo w różnych przejawach życia społecznego, zazwyczaj jednak pod kierunkiem bardziej doświadczonych i kompetentnych bądź mających większy autorytet^{3 4 5}.

W momencie narodzin oświaty dorosłych jako celowej działalności na rzecz ludu i robotników na przełomie XVIII i XIX w. pojawiła się nowa kategoria nauczycieli dorosłych - działacze społeczni, którzy nauczali z pobudek religijnych, charytatywnych, samopomocowych, społecznych, politycznych, opiekuńczych i innych, zwykle dla tzw. wyższych celów i własnej satysfakcji. Do pracy w charakterze przewodników, opiekunów i oświatowców nie przygotowywali się specjalnie, ponieważ „nie jakaś tam specjalistyczna wiedza, jakaś pedagogika lecz w nim samym musi się to coś zdarzyć . Fryderyk Nitzsche przestrzegał nawet: ,J strzeżcie się uczonych! Nienawidzą was oni: gdyż są bezpłodni! Mają zimne, wyschłe oczy, ptak każdy bez piór przed nim leży'*.

W Anglii - kraju o świetnych tradycjach edukacji dorosłych - ukształtowało się w XIX w. równocześnie kilka odmian pracowników oświaty dorosłych: organizatorzy i nauczyciele edukacji początkowej, organizatorzy i opiekunowie (przewodnicy) zespołów samokształceniowych, organizatorzy zajęć klubowych i świetlicowych, oświatowi pracownicy muzealni i biblioteczni. W drugiej połowie XIX w. pojawiła się kategoria stałych (profesjonalnych) nauczycieli dorosłych, byli to nauczyciele tzw. kolegiów ludowych oraz wykładowcy i tutorzy (nauczyciele konsultanci, doradcy i opiekunowie) uniwersytetów rozszerzonych⁶.

W Danii w tym samym okresie pojawił się inny typ pracownika oświaty dorosłych: nauczyciel - wychowawca szkoły ludowej o charakterze internatowym dla młodzieży pracującej i dorosłych, zwanej powszechnie uniwersytetem ludowym. Tej kategorii andragogów stawiano szczególne wymagania, co do kwalifikacji moralnych, gdyż zamieszkując wraz ze swoimi uczniami w internacie, mieli na nich wychowawczo oddziaływać.

Rozwój pojęcia andragog w Polsce pod zaborami odbywał się, mimo rozbicia politycznego i ucisku narodowościowego, zacofania gospodarczego, równolegle do doświadczeń zagranicznych. Dominowali w spontanicznie organizowanej oświacie dorosłych i pracy kulturalno-oświatowej działacze społeczni: nauczyciele kursów dla analfabetów, prelegenci wykładów popularnych, organizatorzy imprez kulturalnych, bibliotekarze-samoucy. Niektórzy spośród nich z czasem poświęcili się tej działalności profesjonalnie, np. czołowi intelektualiści uniwersytetów, członkowie towarzystw naukowych i kulturalnych, pisarze, autorzy poradników i przewodników do samokształcenia.

W okresie międzywojennym, w obliczu konieczności nadrabiania zaległości z okresu zaborów, nastąpił dynamiczny rozwój oświaty dorosłych. Stopniowo rodził się nowy typ pracownika oświatowego jako zawodowca różnych specjalności. Był to pracownik „do wszystkiego”, zwłaszcza na wsi: nauczania analfabetów, prowadzenia uniwersytetu powszechnego/ ludowego/ niedzielnego, prowadzenia biblioteki, teatru amatorskiego, chóru oraz wielu innych działań⁷. W połowie lat 20-tych pojawił się kolejny typ pracownika oświaty pozaszkolnej: redaktor i prezenter w radio⁸.

Po II w. św. nastąpiła redukcja zróżnicowanej kategorii pracowników oświaty dorosłych, jaka ukształtowała się w okresie międzywojennym, do pracownika kulturalno-oświatowego. Po 1989 r. zaistniały warunki sprzyjające rozwojowi kadry oświaty dorosłych, co rozwijam w 3. punkcie niniejszego rozdziału.

51

1

   Z dokumentów szkoły w Roscoe Village, Ohio, przypomniane na rozpoczęcie roku akademickiego 1997/98 w Case Western Reserve University, Cleveland, Ohio.

2

   F. Znaniecki, Socjologia wychowania, 1.1, Warszawa 1973, s. 87 i nast.

3

   M. Marczuk, Pracownicy i działacze oświaty dorosłych, w: T. Wujek (red.), Wprowadzenie do andragogiki, Warszawa 1996, s. 319.

4

   W. Picht, E. Rosenstock, Im Kampf urn die Erwachsenenbildung, Lipsk 1926.

5

   F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo, tłum. W. Bemet, Poznań 2000.

6

   Ruch uniwersytetów rozszerzonych (university extension): popularyzacja nauki, kultury, techniki przez pracowników uczelni wśród osób spoza grona studentów.

7

   M. Marczuk, op. cit., s. 320.

8

   J. Hcllwig, Edukacja radiowa w procesie oświaty dorosłych w okresie międzywojennym, w: E. Sapia-Drewniak, A. Stopińska-Pająk, (red.), Instytucjonalne formy edukacji dorosłych w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2001, s. 93-108.