80880 P1030002 (3)

Jeremy Rjfkj_n

Produkcja żywności oparta na laboratoryjnych kulturach tkankowych pozbawi pracy miliony ludzi zatrudnionych w rolnictwie. Nie tylko farmerzy staną się zbędni — choć mały odsetek bedzie potrzebny do uprawy roślin na biomasę — ciągły proces produkcji żywności zlikwiduje też miejsca pracy w pomocniczych gałęziach przemysłu zaopatrujących rolnictwo, m.in. producentów sprzętu rolniczego i środków transportu.

Zwolennicy rolnictwa kultur tkankowych uważają, że ma ono same zalety, np. zmniejszenie areału upraw, mniejszą erozję gleby, mniejsze zużycie środków chemicznych, redukcję kosztów energii i transportu. Ciągły proces produkcji laboratoryjnej oznacza również, że można ją regulować z dokładnością do dziennego popytu, przestaje też ona zależeć od niepewnego klimatu, pór roku i wpływów politycznych. Nowe procesy laboratoryjne pozwolą wielonarodowym firmom kontrolować światowe rynki, unikając w dużym stopniu ryzyka. Kontrola nad genami w laboratorium I jest o wiele łatwiejsza niż kontrola nad klimatem, ziemią i robotnikami w jakimś kraju trzeciego świata. Miesięcznik „Food Technology" tak podsumował gospodarcze i polityczne korzyści płynące z nowego, rewolucyjnego podejścia do produkcji żywności: „wiele naszych produktów spożywczych pochodzi z odległych państw, w których polityczna niestabilność rządu albo kaprysy pogody powodują wahania dostaw, kosztów i jakości produktu. W procesie fabrycznym opartym na kulturach tkankowych możemy kontrolować wszystkie parametry"⁵⁹.

Era wielkotowarowej produkcji rolnej prawdopodobnie chyli się ku zanikowi w ciągu najbliższych dziesięcioleci, ponieważ firmy chemiczne, farmaceutyczne i biotechnologiczne są w stanie dostarczał coraz więcej substytutów żywności uzyskanych z kultur tkankowych, znacznie obniżając ceny żywności na rynkach światowych. Skutki ekonomiczne dla farmerów, zwłaszcza w trzecim świecie, mogą być katastrofalne. Wiele państw trzeciego świata zależy od eksportu jednego lub dwóch płodów rolnych. Substytucja tych produktów wytworami kultur tkankowych może oznaczać upadek całej gospodarki, masowe bezrobocie, utratę zdolności spłaty zaciągniętych kredytów, co z kolei jest w stanie doprowadzić do destabilizacji

-5 Biotechnology and Flaoor Deuelopment: Plant Tissue Cultures, „Food Technology” 4/1986 s. 122.

Koniec pracy banków komercyjnych państw uprzemysłowionych, z bankructwem włącznie⁶⁰.

Przełomowe odkrycia technologiczne w rolnictwie światowym zapowiadają wzrost produktywności i redukcję zatrudnienia na skalę nieporównywalną z jakąkolwiek dotychczas rewolucją techniczną yi historii świata. Cena, jaką ludzkość płaci za postęp techniczny, coraz bardziej rośnie i setkom milionów farmerów na całym świecie grozi perspektywa całkowitej eliminacji z życia gospodarczego. Ich marginalizacja może doprowadzić do rozruchów społecznych na całym świecie i do radykalizacji społecznej i politycznej w następnym stułedu.

Widmo nikomu niepotrzebnych farmerów, wyrzuconych poza nawias życia przez rewolucję komputerową i biotechnologiczną, jest głęboko niepokojące. Na domiar złego sektory przemysłu i usług, które tradycyjnie wchłaniały bezrobotnych imigrantów ze wsi, same przechodzą rewolucję technologiczną, tracąc miliony miejsc pracy w wyniku reorganizacji i automatyzacji. Wielonarodowe korporacje wchodzą w nową erę szybkiej komunikacji, oszczędnej produkcji, marketingu i dystrybucji bez zapasów, zatrudniając nowe pokolenie pracowników w krzemowych kołnierzykach. Reszta siły roboczej jest niepotrzebna i prawdopodobnie już nigdy nie znajdzie pracy w nowej, globalnej gospodarce rządzonej przez najnowsze technologie.