81638 P1190022 (2)

Rozdział II

STRONA TEORETYCZNA RELIGII — DOKTRYNA RELIGIJNA

Przechodząc obecnie do szczegółowego przeglądu struktury religii, przypomnijmy, że w budowie tego zjawiska wyróżniliśmy trzy zasadnicze części składowe, czyli trzy główne aspekty: teoretyczny (doktryna religijna), praktyczny (kult religijny) oraz organizacyjny (organizacja religijna).

W rozdziale niniejszym zanalizujemy doktrynę religijną ', i to z kilku punktów widzenia. Tak więc zastanowimy się przede wszystkim nad etapami rozwoju doktryny*, następnie przypatrzymy się, jaka jest jej treść, co wchodzi w skład wierzeń religijnych, a wreszcie zatrzymamy się nad jej genezą i funkcjami, tzn. nad tym, skąd ona się wywiodła i jakie spełnia role zarówno w całokształcie zjawiska religii, jak też w procesie społecznym, w życiu kolektywnym i indywidualnym.

I Zamiast zwrotu „doktryna religijna” używa się często wymiennie zwrotu „wierzenia religijne", a w literaturze zachodniej mówi się zwykle o ..doświadczeniach religijnych” lub „przeżyciach religijnych” (ang. tzptrlcncet I nlem. Erlcbnls). Czasem też czytamy o „mitach" lub „mitologii” religijnej.

> W dalszym dqgu naszej pracy będziemy mówili skrótowo o „doktrynie" używajęc dodatkowo przymiotnika „religijna” tylko wtedy, gdy zajdzie potrzeba odróżnienia doktryny religijnej od Innych doktryn.

44

W rozwoju teoretycznej strony religii możemy dostrzec występowanie trzech zasadniczych faz jej rozwoju, a więc trzy główne etapy ewolucji doktryny:

—    etap mitów,

—    etap systemu mitowego (mitologii) ³,

—    etap dogmatu.

Zanim jednak przejdziemy do bliższej analizy charakteru tych trzech faz ewolucji doktryny, warto się krótko zastanowić nad tym, na jakiej zasadzie autor przyjmuje takie właśnie, a nie inne fazy rozwoju doktryny, na jakich podstawach opierają się kryteria rozróżnienia tych etapów. Można przecież rozwój wierzeń religijnych speriodyzować jeszcze inaczej, np. według formacji społeczno-ekonomicznych, i mówić o wierzeniach ustroju pierwotnego, niewolniczego, feudalnego itp. Wydaje się jednak, iż pojęcie formacji społecznej jest zbyt uproszczone dla celów periodyzacji rozwoju doktryny, zwłaszcza że próby speriodyzowa-nia także i innych sfer świadomości społecznej (np. nauki * czy sztuki) według formacji społecznych nie dały zadowalających wyników. Nie negujemy tu oczywiście faktu, że próba periodyzacji według formacji społecznych może być bardziej adekwatna dla rozróżnienia faz rozwoju innych zjawisk wewnątrz religii, np. organizacji religijnej.

> Nazwa „mitologia" Jest co najmniej dwuznaczna: oznacza ona zarówno wiedze o mitach. Jak 1 zespół, system mitów, a wice rzeczy przecie* zasadniczo różne. Proponujemy dlatego dla oanaczenia wiedzy o mitach (czyli pewnej nauki bedgeej częścią etnologii czy tolkkory-slykl) nazwę „mltoznawstwo", pozostawiając termin „mitologia" dla określenia zespołu mitów.

4 Zob. np. dyskusje o kryteriach periodyzacji dziejów nauki na IX Kongresie Historyków Nauki w Barcelonie. Bliżej o tym żob. Z. Poniatowski: Nauka, Warszawa twa. ..fekry". s. Sł— tsa.

45