82164 skanuj0006

196    Krakowskie inscenizacje

ludzkiego losu. Ale zaraz okazuje się —(najwyraźniej wjCzęści IV — że rzeczywistość przedstawiona jest we-^^ętrznię .rozbita. Jest rzeczywistością sacrum i historii współistniejących i nieprzyległych, tak samo jak jest rze-czywistością-wieśniaków,-Księdza i Gustawa)— też współistniejących i też sprzecznych. Żadna z nich nie jest w przedstawieniu absolutyzowana, toteż f niemożliwa jest identyfikacja widza z żadną z nich.] Uczestniczyć można tylko w procesie ich przezwyciężania, procesie scalania i rozbijania coraz bardziej skomplikowanej, rozwarstwionej, wewnętrznie sprzecznej rzeczywistości.

C⁷^ fl]

Rzeczywistość przedstawienia komplikuje się jeszcze bardziej w^momencie 1 przejścia do sali widowiskowej, gdzie mają miejsce zdarzenia_III. Części dramatul Wszystko wy-'gląda tam inaczej niż w mrocznej, zatłoczonej kaplicy--foyer. \Widzo.wie .zajmują miejsca w fotelach zwróconych — jak zazwyczaj — w stronę scen^Ale nie scena, tylko rozciągnięty ponad fotelami, przez całą długość sali, drewniany podest, stanie się głównym miejscem akcji] Prowadzą do niego węższe podesty bocznej cała konstrukcja przecina na krzyż wjdownięi Obita czarną materią, zmniejszona do połowy głębokości scena staje się tylko rozszerzonym za-' kończeniem podestu.) Ponad scena jaśnieje ^rozświetlone okno. barokowego kościoła. To już wszystko i niewiele się tu zmienia. Potem^fylko czerwony _ dy war-. pokryjędrew-niany podest/ okno kościoła przesłani raz jasna, raz czer-wonaT kotara. W scenie Pan Senator pojawi się kilka sty-\ lowych sprzętów. J^ęs^ jąsno^prjzestronnie, postaci widoczne jak na dłoni wyrastają ponad głowami widzów. Muszą oni tylko wykręcać się i wyginać w swoich fotelach, żeby ogarnąć wszystkie postaci i zdarzenia.

\ Przestrzeń się zmienia, ale pierwszy na podeście staje Guślarzl Zapraszai przyzywa: „Kto marzeń tknięty chorobą, [...] Kto wspomina dawne chwile, Komu się o przyszłych mai^y^-^’Idż~że'"świata ku mogile, Idź od mędrców do guślarzyl Mrok_tajemnic nas -otacza, Pieśń i wiara przewodniczy:; Dąlej zonami, kto rozpacza.,. Kto wspomina i kto życzy!” IZa nim wpadają na podest wieśniacy. Obrzęd, ićB , obrzęd, już się .skończył, przysiedli strudzeni na podeście,] już odprężeni. Muzykanci, grają skocznie:) „Nie łam swycliJ rączek, niewiasto młoda...” Rozochoceni Młodzieńcy inscenizują piosenkę, podrywają do tańca Dziewki, wirują z przytupami... Salę otaczają patrole żandarmów, więzień-

Dziady

197

ny ront. Ktoś zauważa żołnierzy, gwiżdże. Wszyscy w popłochu uciekają. Więzień staje na podeście.'

| Ucieczka obrzędowników jeszcze wyraźniej niż zmia: miejsca scenicznej akcji znaczy rozdział pomiędzy II i I a III Częścią Dziadów. Jeszcze bardziej drastycznie. A. równocześnie włącza wieśniaków, lud, w sferę politycznej rzeczywistości III Części. Lud będzie jeszcze później obećn ny na obrzeżach akcji. Przynależy do tego samego miejsca] co więzienia i salony. Tylko, ani .na początku bierny, an potem aktywny lud nie jest w stanie pojąć, a tym bardziej' podjąć problemów związanych z sytuacją polityczną kraju\ w którym żyję. Problemów, postaci Części III. Przestrzeń zdarzeń nie tyle zmienia się, co poszerza o coraz bardziej rozległy obszar zdarzeń i problemów w niej zawartychj Ciągłość rzeczywistości kolejnych Części dramatu zosta-je też w inny sposób zachowana. Guślarz „wprowadza w Część III i obrzędowe zaśpiewy będą dalej z daleka towarzyszyć wydarzeniom. Cześć III nie tylko dzieie się w tle obrzędu, ale z niego organicznie wyrasta. Wyrasta f w spektaklu z rzeczywistości scenicznej przedstawionej w foyer-kaplicy. Dzieje się tak nie dlatego, że jCzęść II Dziadów narzuca wymiar obrzędu pozostałym częściom dramatu!, ale przede wszystkim dlatego, że Swinarski przedstawił w spektaklu Część II i IV przeczytane w perspektywie Części III.(Reżyser już zna problemy, przed którymi~^J stanie Mickiewicz pisząc Część III Dziadów i już wcześniej je sygnalizuje] Wyraźne rozbicie.Części. II- nasfere sacrum. i „historii .staje -się antycypacją- rnętafizyczno-historyczaej fzeczy.\yistości Części III/ Zatem ich połączenie w ten spo- ** śób staje slę~dd początku problemem. Zróżnicowanie wiep\ skiej gromady i uwypuklona obcość wobec niej Pustel- \ nika—Gustawa staje się zalążkiem konfliktów społecz- 1 nych wydobywanych z całą wyrazistością w Części III. Ży-y cie społeczne staje się od początku problemem danym do rozwiązania — jeszcze nieświadomemu tego faktu — Pustelnikowi—Gustawowi. Jednym słowem, wszystkie rozwiązania, jakie przynoszą/Część II i Część IV dramatu od razu zostają pokazane iako -niepełne i cząstkowe, domagają się dalszych działań./Równocześnie Część II i IV (wyznaczają kierunek dążeń postaci całego dramatu, czy szerzej, kształtującego świat przedstawiony poety, zmierzający do spełnienia społeczeństwa, spójni człowieka z Bogiem/ wspólnoty społecznej zjednanej z rzeczywistością metafizyczną. Pozostają w pierwszych częściach przedstawienia