824 825

SYSTEMATYKA

Szparoskrzelec lancetowaty — Branchiostoma lanceolaium, popularnie zwany lanccłnikiem, występuje w morzach europejskich.

FILOGENEZA BEZCZASZKOWCÓW

Nic znaleziono żadnych materiałów kopalnych dokumentujących pochodzenie bezczaszkowców. Są bez wątpienia wyżej uorganizowane niż osłonice. mają w pełni rozwiniętą celomę, nietamerię. rdzeń nerwowy i mają układ krwionośny typu zamkniętego. Ogólnym planem budowy bezczaszkowce ściśle nawiązują do kręgowców, w tym szczególnie metamcrią. która zawiązuje się u obu grup wcześnie w okresie rozwoju zarodkowego. Różnią się głównie od kręgowców brukiem czaszki, kręgosłupa, parzystych narządów zmysłowych, brakiem mózgu i osłon mielinowych na włóknach nerwowych. Z drugiej strony, wykazują cechy nawiązujące do niższych bezkręgowców, niższych nawet niż wtórogębe. Występuje u nich układ wydalniczy typu protonefrydialnego, a ich centralny układ nerwowy nie mający mózgu, stoi na niższym poziomie rozwoju niż system nerwowy pierścienic. Występowanie cech nawiązujących do niższych bezkręgowców, jak i do kręgowców, powoduje, że poglądy na filogenezę tego podtypu strunowców są skrajnie rozbieżne.

Część systematyków sądzi, że bezczaszkowce są strunowcami, które rozwinęły się z pierwotnych kręgowców, poprzez ich uwstecznienie się i uproszczenie. Zwolennicy tego poglądu wskazują, że larwy minogów (ślepice), pobierają podobnie pokarm, jak dojrzałe postacie bezczaszkowców. Bezczaszkowce są według nich grupą neotcniczną, są larwami, które uzyskały zdolność do rozrodu. Druga grupa zakłada, że bezczaszkowce są boczną gałęzią linii, która prowadziła do kręgowców. Od tej linii wcześnie oddzieliły się osłonice, a nieco później bezczaszkowce (ryc. 294). Z osłonicami łączy bezczaszkowce wykształcenie odcinka gardzielowego, przystosowanego do pobierania drobnych cząstek pokarmowych.

Bez wątpienia bezczaszkowce są ślepym odgałęzieniem drzewa rodowego zwierząt, na co wskazują swoiste dla nich wykształcenie jamy przedgębowej, brak mózgu oraz posiadanie protonefrydiów, przy jednoczesnym występowaniu u nich cech nawiązujących do kręgowców.

podstawowym celem klasyfikacji zwierząt jest takie ułożenie jednostek systematycznych, aby świadczyło ono o prawdopodobnych pokrewieństwach Odnośnie do bezkręgowców jesteśmy dalecy jeszcze od ustalenia nie dającego się zakwestionować systemu filogenetycznego. Bezkręgowce wykazują różnorodne formy integracji komórek, różnorodne stopnie zróżnicowań morfologicznych i przystosowań do warunków środowiska zewnętrznego. Pomiędzy integracjami komórek i stopniami zróżnicowań morfologicznych występują wszystkie możliwe przejścia. Po większości grupach bezkręgowców nie pozostały szczątki kopalne, możliwe są więc jedynie wnioskowania o pokrewieństwach oparte na homologiach właściwych form tylko współcześnie żyjącym, _a i te są dyskusyjne. Przedstawiona w tym podręczniku hierarchia typów jest tylko powszechniej przyjętym poglądem na ich pokrewieństwa.

W podręczniku ugrupowano także typy w większe zespoły, co jest szczególnie ważne pod względem dydaktycznym, wykazuje ogólniejsze prawidłowości w ewolucji zwierząt i ułatwia zrozumienie kierunków ich zróżnicowań. Charakteryzując ogólnie zespoły podane zostały kryteria, jakie mogą być brane pod uwagę przy ich tworzeniu. Sumując wiedzę o bezkręgowcach, należy się zastanowić, które z podanych kryteriów służących, jako podstawy podziałów na zespoły, mają mniejszą, a które istotniejszą wartość filogenetyczną.

WARTOŚCI KRYTERIÓW

Najogólniejszym i obecnie nie kwestionowanym podziałem zwierząt, jest grupowanie form jednokomórkowych w podkrólestwo: jednokomórkowce — Protozoa, a zwierząt zbudowanych z wielu komórek w podkrólestwo: wielokomórkowce — Metazoa.

Są to grupy obejmujące zwierzęta o zdecydowanie różnej morfologii. Obie grupy cechuje bogactwo form. W pierwszej — formy różnią się morfologiczną złożonością organelli komórkowych. Ewolucja w tej grupie wyraziła się w cyto-

825