83059 konspekt (21)

Przestrzeganie praw moralnych jest warunkiem porządku publicznego. Prawa muszą być egzekwowane, żeby stosunki społeczne nie zdegenerowały się do stanu walki. Do tego niezbędna jest umowa społeczna polegająca na zrzeczeniu się przez jednostki swojej władzy w zakresie praw natury w zamian za publiczne ich egzekwowanie. W filozofii politycznej Locke’a znajdujemy nie tylko wypowiedzi na temat legitymizacji władzy i ustroju państwa, ale przede wszystkim na temat ograniczenia władzy i kontroli nad nią. Jego koncepcja umowy społecznej podkreślała suwerenność obywateli oraz rozdział władz legislacyjnych, wykonawczych i sądowniczych ustanawianych przez obywateli, tak więc z punktu widzenia współczesnego społeczeństwa obywatelskiego trzeba ją oceniać jako niezwykle nowatorską i doniosłą. Głosi ponadto koncepcję depersonalizacji władzy poprzez rządy prawa. Ideał polityczny państwa to społeczeństwo obywatelskie plus władza przestrzegająca praw. „Wszędzie, gdzie kończy się prawo, rozpoczyna się tyrania”. Można powiedzieć iż swą teorią państwa, wolności i tolerancji, przygotował najcenniejsze osiągnięcia ludzkości w dziedzinie życia publicznego.

G. Berkeley (1685 - 1753). Żył i pracował w Irlandii oraz Anglii, odbył też podróże po Europie oraz do Ameryki. Studiował, a następnie nauczał w Trinity College w Dublinie i w bardzo młodym wieku sformułował podstawy swojej filozofii. Był biskupem anglikańskim zaangażowanym w zwalczanie ateizmu i materializmu. Dogłębnie obeznany z wiedzą naukową, był myślicielem niezwykle śmiałym, nie cofającym się przed głoszeniem najbardziej paradoksalnych poglądów filozoficznych.

Skrajny sensualizm i nominalizm. Jedynym źródłem poznania ciał są zmysły, co w konsekwencji oznacza, że wszystkie idee są wywiedzione z doświadczenia zmysłowego. Rozum wytwarza bezużyteczne abstrakcje, pozbawione treści empirycznej i szkodliwe dla nauki. Wiedza sprowadza się do postrzegania rzeczy. Nawet matematyka jest wiedzą empiryczną np. geometria dotyczy konkretnych figur a nie pojęć. Ale co jest nam dane w doświadczeniu? Tylko wrażenia a nie żadne substancje. Potoczna wiedza każe nam dostrzegać jakiś materialny substrat pod zmysłowymi doznaniami, lecz taki substrat nie istnieje. Materia jest fikcją umysłu. Fałszywe jest przekonanie Locke’a, że idee będące przedmiotem naszej wiedzy powstają na skutek oddziaływania cząstek materii na nasze zmysły. Zgadzał się z Malebranchem iż przyczyną idei jest Bóg. Twierdzenie o istnieniu materii uważał za wynik nieuprawnionej abstrakcji.

Berkeley był skrajnym nominalistą: nie tylko nie istnieją przedmioty pojęć ogólnych, ale w ogóle nie istnieją pojęcia abstrakcyjne. Nazwy ogólne niczego nie oznaczają i niczego nie wyrażają. Nie ma ani przedmiotów ogólnych ani idei ogólnych. Każda idea jest określona i konkretna; nie można sobie przedstawić „człowieka w ogóle”, wszelkie przedstawienia są konkretnymi wyobrażeniami. Skoro nie istnieją pojęcia ogólne, to przyrodoznawstwo popełnia błąd posługując się abstrakcyjnymi pojęciami. W świecie ciał nie ma ani sił ani przyczyn. Siła, działanie, to własności duchów; przedmiotem doświadczenia są tylko wrażenia, a one nie mogą działać i być przyczynami. Immaterializm i doktryna o boskim pochodzeniu idei skłoniły Berkeleya do zakwestionowania absolutności przestrzeni oraz czasu. Uznał je za pojęcia operacyjne, które podobnie jak „siła”, „grawitacja”, czy „przyciąganie” mogą być pożyteczne, ale nie są realnymi przyczynami.

Skrajny subiektywizm. W kwestii sposobu istnienia bytu Berkeley uważał, iż rzeczy nie istnieją samodzielnie. Świat rzeczy jest korelatem naszych przeżyć, a więc w pewnej mierze jest naszym wytworem. Nie tylko tzw. własności wtórne (barwy, dźwięki, smaki) są subiektywne. Także własności pierwotne (ruch, kształt) istnieją wyłącznie w umysłach. Wszelkie własności istnieją wtedy, gdy są postrzegane. Świat to subiektywne jakości postrzegane przez dusze (esse = percipi). Substancji o których mówią filozofowie nie doświadczamy, a więc nie istnieją, są fikcją umysłu. Materia jako substancja istniejąca niezależnie od postrzeżeń to wytwór naszej wyobraźni. Założenie, że przedmioty postrzeżeń istnieją niezależnie od bycia postrzeganymi, ma za podstawę bezzasadne wyabstrahowanie istnienia z

22