83434 PICT2599

166 Część III. Śmierć długo i bliski

dyskretne jeszcze oznaki rozkładu: są to zielenie, jakich nie znało _muj_ar stwo XV wieku. Na obrazie Lcsueura w muzeum w Renncs widzimy Agar na pustyni, przy synu, którego wskrzesić ma anioł. Nie ma wątpliwości, fc_L. wskrzeszenie będzie miało wszelkie cechy autentyczności, jakich wymaga) Zacchia, bo ciało dziecka już jest zielonawe.

Te same odcienie sine i zielonkawe stosował Kubens, malując na przykład Zdjęcie z krzyża (Wiedeń), przy czym nie chodziło mu o wywoływanie grozy; można by raczej powiedzieć, że rozkoszował się kolorem i jego bogactwem. Obraz Donata Creti (1671—1749), przechowywany w Bolonii, przedstawia nagiego Achillesa, który wlecze za swoim rydwanem zwłoki Hektora.^u Kontrast między żywym i martwym jest przejmujący.

NEKROFILIA WIEKUJ XVIII )

i Odtąd pięrwszę zwiastuny śmierci nie wywołują przerażenia i nie skłaniają I do ucieczki; bpdzić będą miłość i pożądanie, \jak to już wyraźnie widać I w Adonisie Pousśina. rowstaje cały arsenał form, póz, cała paleta kolorów, które będą nabierać coraz większej subtelności aż do początku wieku XIX.

Również tutaj najtrafniej skomentuje nam to już „chorobliwe** malarstwo nie któryś z onieśmielonych historyków, lecz autor powieści grozy. Mowa o pisarzu z początku wieku XIX: Robert Charles Maturin³³ w powieści Melmoth ihe Wanderer (1820) opowiada o pięknym młodzieńcu, który sprzedał swoją krew, aby wybawić z nędzy rodzinę; niestety, żyłę źle podwiązano i młodzieniec umiera w krwotoku. Autor opisuje pięknego trupa, którzy przypomina mu wszystkie piękne trupy współczesnego mu malarstwa: „Ta trupia piękność (corpslike beauty) w świetle księżyca godna była pędzla jakiegoś Rosy, Murilla czy tez jednego z tych malarzy, którzy, natchnieni przez geniusz cierpienia, lubowali się (a delight) w przedstawianiu najwykwintniejszych ludzkich kształtów u kresu agonii: święty Bartłomiej obdarty zc skóry, która opada z niego jak wytworna draperia, święty Wawrzyniec palony na żelaznym ruszcie, wyróżniający się piękną budową wśród nagich niewolników podsycających ogień.** Żadne wszakże z tych dzieł „nie dorównywało temu ciału leżącemu w księżycowym świetle, które je osłaniało i na wpół odsłaniało*’. Ten sam autor dalej zachwyca się urodą młodego storturowanego mnicha: „nigdy jeszcze ludzka postać nie była tak piękna...”

Malarze z końca XVIII i początku XIX wieku podkreślą jeszcze dwuznaczność, którą ich XVII-wieczni poprzednicy wyrażali z większą dyskrecją albo po prostu nieświadomie.

Na obrazie Williama Etty*ego (muzeum w York) Hero rzuca się namiętnie na ciało Leandra, które morze wyrzuciło na brzeg i którego odcień kości słoniowej

kontrastuje z różową świeżością jej skóry. Brunhild* na obrazu* Heinrichu pussliego, w przezroczystej szacie, która podkreśla jej nagość, leży nu |ożu i przygląda się człowiekowi, którego wydala na męki; Gunther jest nagi, ręce i nogi ma związane jednym powrozem, miernie napięte.⁴⁴ Obrazy POfilłe-go i Ktty’cgo, jak wiele innych dziel, świadczą o uczuciach, jakie budziły zwłoki i torturowane piękno. W święcie wyobraźni śmierć i gwałt spotkały się Z pożądaniem.

Podobnie jak malarstwo, teatr angielski i francuski wieku XVII zdradza skłonność do scen rozgrywających się w grobowcach i do wątku rzekomego trupa, który się budzi.”

Nie jest to zupełną nowością. Cmentarze były od wieków średnich zbyt ludziom bliskie, zbyt związane z życiem codziennym, aby na przykład autorzy powiastek nie wprowadzali ich do swoich utworów w sposób naiwny, bez zdrożnych myśli, zależnie od fantazji. Od grobów i trupów roiło się już w swawolnej rubasznej literaturze średniowiecznej, ale pamiętajmy, jak je traktowano: w wieku XIV, u Boccaccia, mnich, rozpustnik i na wpół czarownik, pozbywa się na odpowiadający mu okres czasu zbyt zazdrosnego męża, podając mu napój, który powoduje pozorną śmierć, chowają go więc „ze zwykłymi ceremoniami”. W dzień, kiedy żona zachodzi w ciążę i trzeba sprawę zakończyć, rzekomy nieboszczyk zmartwychwstaje i wychodzi z grobowca (dzień trzeci, nowela VIII). Innym razem, również w Dekameronie_t jedna z tych dziewcząt, które natura obdarzyła niezwykłą wyobraźnią i pomysłowością, postanawia wypróbować dwóch swoich kochanków: jednemu każe położyć się w grobie na miejscu świeżo tam pochowanego trupa, drugiemu zaś, aby pod osłoną nocy porwał rzekomego nieboszczyka (dzień dziewiąty, nowela I).

W tych przypadkach grób nic wyzwala emocji; po prostu ludzie wykorzystują go do swoich celów.

A jednak w pewnych okolicznościach dochodzi do głosu gwałtowne pożądanie i może zatrzeć różnicę między żywym a zmarłym. Dziewczyna zabija się tuląc do serca ciepłe jeszcze serce ukochanego, które ojciec przysłał jej w złotej czarze (dzień czwarty, nowela I). Innej dziewczynie śni się, że jej ukochany został zabity; dowiaduje się też, gdzie go pochowano; spieszy na grób, odcina głowę od tułowia (w tych czasach ważono się na takie ćwiartowanie), wkłada ją do donicy w ogrodzie, sieje w niej bazylię, podlewając łzami roślinę, która wspaniale się rozwija (dzień czwarty, nowela V).

Te części zwłok są tutaj czymś w rodzaju relikwii świętych; raczej utrwalają pamięć o fizycznej istocie, niż wywołują i potęgują pożądanie.

Dziwniejsza jest, na pierwsze wejrzenie, i bliższa nowoczesnemu erotyzmowi inna opowieść o miłości i śmierci: pewną kobietę uznano za zmarłą z powodu zaburzeń w okresie ciąży. Pochowano ją zgodnie z obyczajem. Pewien rycerz, który kochał ją w młodości i którym wzgardziła, pomyślał, źe nadarza się